Paweł Bytniewski
Instytut Filozofii i Socjologii UMCS, pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin.
Email: pbytniewski@tlen.pl
ALTHUSSER I FOUCAULT – DWIE EPISTEMOLOGIE LEKTURY
STRESZCZENIE
Filozoficzne rekonstrukcje tekstów, wypowiedzi, dyskursów, nauk – tak można sformułować zadanie, jakie stawiają sobie Louis Althusser i Michel Foucault w swych pracach. Zadanie to pojmują nieidentycznie, choć ich drogi myślowe niejednokrotnie się krzyżowały. Tak czy inaczej pojmowane zadanie tego rodzaju zawiera pewien warunek istotny dla spełnienia wymogu czystości jego epistemologicznych intencji. W zamysł wkomponowany musi być pewien sposób odczytywania tekstów, który roszczenia poznawcze dyskursu-przedmiotu pozwalałby oddawać epistemologicznej krytyce. Spełnienie tego warunku nadawałoby całemu przedsięwzięciu charakter koncepcji produktywnej, wzbogacającej naszą wiedzę o sposobach mówienia prawdy, jakie zna historia myśli. W jakiej kulturze słowa wykształciły się propozycje omawianych autorów? Jak programy badawcze, jakimi stały się te rekonstrukcje, same odnoszą się do tej kultury? Przeczą jej, wpisują się w jej paradygmaty, poddają ją selektywnej krytyce? Jaką reformę stosunku znaczącego do znaczonego proponują? Oto kwestie podejmowane w artykule.
Słowa kluczowe: Althusser, Foucault, kultura słowa, lektura symptomalna, dyskurs.
–––––––––
Małgorzata Czarnocka
Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa.
Email: mczarnoc@ifispan.waw
NAUKA KONSTYTUOWANA PRZEZ INTERESY. O KONCEPCJI JÜRGENA HABERMASA
STRESZCZENIE
W artykule analizuję koncepcję Jürgena Habermasa trzech interesów i przyporządkowanych im trzech typów nauk, przedstawioną w Erkenntnis und Interesse (1968) oraz w Teorii i praktyce, w tekście Niektóre trudności próby związania teorii z praktyką. Wprowadzeniu do nowego wydania (1971). Dwie cechy tej koncepcji sprawiają, że jest ona aktualnie ważna. Po pierwsze, zawiera niestandardowy pogląd na naturę i rolę nauki. Po drugie, jest rzadką obecnie koncepcją poznania ufundowaną antropologicznie, z odcieniem transcendentalizmu i z rozbudowanymi wątkami ewolucjonistycznymi, jednak przełamującą redukcjonizm konsekwentnych epistemologii ewolucyjnych poprzez wprowadzenie sfery duchowej, transcendującej biologiczność.
Słowa kluczowe: Jürgen Habermas, interes poznawczy, rola nauki.
–––––––––
Konrad Waloszczyk
Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, ul. Słowackiego 52/54, 01–629 Warszawa.
Email: konradw@upcpoczta.pl
RELIGIA I NAUKA W MYŚLI PIERRE’A TEILHARDA DE CHARDIN (1881–1955)
STRESZCZENIE
Celem niniejszego tekstu nie jest szczegółowa analiza myśli francuskiego jezuity, ale przypomnienie niektórych jej głównych tez ze szczególnym uwzględnieniem nauki i religii. Poświęcam też nieco miejsca ich krytyce. W końcowej części stawiam pytanie, czy tezy te są w jakikolwiek sposób falsyfikowalne.
Słowa kluczowe: kosmogeneza, ewolucja, świadomość, noosfera, religia, nauka, technika.
–––––––––
Rafał Michalski
Instytut Filozofii, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, Fosa Staromiejska 1, 87–100 Toruń.
E-mail: metasis@umk.pl
KONCEPCJA UPRZESTRZENNIONEGO PODMIOTU W FILOZOFII ARNOLDA GEHLENA
STRESZCZENIE
Artykuł podejmuje problematykę podmiotowości w świetle antropologii filozoficznej i teorii instytucji Arnolda Gehlena. Głównym jego celem jest rekonstrukcja teorii upodmiotowienia obecna w dziele niemieckiego antropologa w postaci heterogenicznych, często niepowiązanych ze sobą bezpośrednio motywów. Opisując kolejne stadia upodmiotowienia, pokażemy, że proces ten zachodzi w „fenomenalnej przestrzeni” ludzkiej cielesności podporządkowanej wymogom działania (1) i wymaga wsparcia ze strony zewnętrznych, instytucjonalnych urządzeń. Kolejne omówione w artykule stadia rozwojowe to: sensomotoryczna kontrola i regulacja popędów (2), habitualizacja i rytualizacja zachowań (3) oraz instytucjonalizacja (4). Rezultatem tych procesów jest, według Gehlena, powstanie charakteru (hexis) (5) oraz świadomości (6).
Słowa kluczowe: Arnold Gehlen, antropologia filozoficzna, uprzestrzenniony podmiot, urządzenia instytucjonalne.
–––––––––
Jakub Gomułka
Wydział Filozofii Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, ul. Kanonicza 9, 31-002 Kraków.
Email: jakub.gomulka@upjp2.edu.pl
NIEINTUICYJNA CZY NIEKONSEKWENTNA TEORIA INTENCJONALNOŚCI?
SPÓR MIĘDZY DENNETTEM I SEARLEM
STRESZCZENIE
W artykule zestawiam dwie koncepcje intencjonalności: Johna Searle’a oraz Daniela Dennetta. Wyjaśniam związek pomiędzy teoriami Searle’a w dziedzinie filozofii języka a jego stanowiskiem w kwestii intencjonalności, następnie prezentuję jego ideę trzech rodzajów intencjonalności. W dalszej kolejności przedstawiam Dennetta teorię intencjonalności jako cechy adaptacyjnej, a także jego koncepcję nastawienia intencjonalnego. Podkreślam fakt, że według Dennetta – używając terminologii Searle’a – żadna istota bądź wytwór techniki nie posiada intencjonalności wewnętrznej, a jedynie pochodną, tj. taką, którą przypisujemy danemu bytowi w celu utworzenia lepszych przewidywań zachowania tego bytu. Konsekwencja tej tezy jest nieintuicyjna: Dennett musi przyznać (i faktycznie to robi), że także intencjonalność obserwatora jest intencjonalnością tylko przypisywaną mu przez jakichś innych obserwatorów w celu tworzenia lepszych przewidywań jego zachowania. Searle odrzuca to twierdzenie jako jawnie absurdalne. Staram się pokazać, że stanowisko Searle’a jest zakorzenione w kartezjanizmie i wskazuję na podobieństwa pomiędzy jego krytyką Dennetta i Husserlowską krytyką naturalizmu. Biorąc pod uwagę fakt, że Searle uważa się za naturalistę, należy uznać jego teorię za niekonsekwentną.
Słowa kluczowe: intencjonalność, redukcjonizm, naturalizm biologiczny, John Searle, Daniel Dennett
–––––––––
Barbara Trybulec
Instytut Filozofii i Socjologii UMCS, pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin.
Email: barbara.trybulec@poczta.umcs.lublin.pl
O CZYM MYŚLI MICROSOFT? KONTROWERSJE WOKÓŁ GRUPOWEGO PODMIOTU POZNANIA
STRESZCZENIE
Tezę umysłu rozszerzonego Andy’ego Clarka i Davida Chalmersa wykorzystuje się często w uzasadnianiu istnienia podmiotowości grupowej. Zwolennicy wyjaśniania zachowań niektórych grup w odwołaniu do ich stanów intencjonalnych argumentują, że system złożony z wielu jednostek może być podmiotem poznającym pod wieloma względami analogicznym do podmiotu indywidualnego. W artykule argumentuję, że wybór perspektywy indywidualistycznej lub holistycznej w wyjaśnianiu zachowań poznawczych grup jest zdeterminowany wyborem konkretnych problemów badawczych. Omawiając wybrane stanowiska wobec tak zwanych grupowych stanów intencjonalnych, oceniam na ile zasadne jest przeprowadzanie analogii pomiędzy podmiotem indywidualnym a grupowym.
Słowa kluczowe: podmiot grupowy, stan mentalny, emergencja, redukcjonizm.
–––––––––
Jarosław Mrozek
Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Bażyńskiego 4, 80-952 Gdańsk.
Email: filjam@ug.edu.pl
CZY ODWRÓT OD NATURALIZMU W FIZYCE?
STRESZCZENIE
Naturalizm jest poglądem głoszącym, że jedyną istniejącą rzeczywistość jest przyroda (natura). Naturalista wymaga, by zjawiska były wyjaśniane poprzez odwołanie się do ich naturalnych przyczyn, dostępnych poznaniu naukowemu, na bazie obserwacji i eksperymentu. Tymczasem Mark Steiner, w książce The Applicability of Mathematics as a Philosophical Problem stawia zaskakującą tezę, iż współcześni fizycy w swej pracy odchodzą od naturalistycznej wizji nauki; twierdzi on, że rzeczywista działalność naukowa fizyków pozostaje w sprzeczności z ich podstawowymi przekonaniami metodologicznymi i ontologicznym naturalizmem. Na poparcie swojej tezy wskazuje na liczne przypadki znaczących odkryć z najnowszej historii fizyki, w których powstaniu decydującą rolę odegrała wyobraźnia ludzka, a nie fakty doświadczalne. Ten sposób odkrywania praw we współczesnej fizyce jest – twierdzi Steiner – antynaturalistyczny w tym sensie, że bardziej polega na ludzkiej inwencji, na manipulacjach strukturami formalnymi przy wykorzystaniu matematycznych analogii, niż na metodach klasycznego empiryzmu. Takie podejście uprzywilejowuje ludzki, a nie przyrodniczy (empiryczny), punkt widzenia. Steiner uważa, że świadczy to o zwrocie ku antropocentrycznemu punktowi widzenia w metodologii fizyki.
W moim przekonaniu jest to nadinterpretacja „naturalnych” procedur poznawczych występujących we współczesnej nauce, a polegających na stosowaniu znanego schematu: problem-hipoteza-obserwacja-krytyka-modyfikacja. Ponadto sugestie Steinera nie przystają do faktów odnoszących się na przykład do rozwoju najnowszej kosmologii, w której postęp naukowy stymulowany jest wyrafinowanymi obserwacjami.
Słowa kluczowe: matematyka, fizyka, struktura, analogia, naturalizm, antropocentryzm.
–––––––––
Rafał Antoni Kupczak
dr, absolwent Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Akademii Ignatianum w Krakowie, obecnie badacz niezależny.
Email: rafalkupczak@wp.pl
SPOJRZENIE NA PROBLEMATYKĘ ANTROPOGENEZY W ŚWIETLE SPORU WOKÓŁ WYNIKÓW BADAŃ PORÓWNAWCZYCH DZIAŁAŃ NARZĘDZIOWYCH MAŁP
STRESZCZENIE
Kwestia pochodzenia narzędziowych kompetencji człowieka jest jedną z kluczowych zagadek antropogenezy. Przez ostatnie lata przeprowadzano eksperymenty mające na celu ocenę umiejętności małp człekokształtnych w zakresie wytwarzania narzędzi kamiennych. Interpretacje wyników przeprowadzonych eksperymentów są źródłem licznych kontrowersji zarówno w ocenie narzędziowych kompetencji małp człekokształtnych jak też ekstrapolacji tych umiejętności w zakresie prób ustalenia źródeł narzędziowych kompetencji naszych praprzodków.
Słowa kluczowe: antropogeneza, działalność narzędziotwórcza hominidów, działalność narzędziotwórcza małp, eksperymenty z wytwarzaniem narzędzi kamiennych.
–––––––––
Krzysztof Abriszewski
Instytut Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, ul. Fosa Staromiejska 1a 87–100 Toruń.
Email: krzabr@umk.pl
MY JAKO PODMIOTY SPOŁECZNIE KONSTRUOWANEJ WIEDZY. REINTERPRETACJE I UZUPEŁNIENIA FENOMENOLOGII SPOŁECZNEJ PETERA BERGERA I THOMASA LUCKMANNA
STRESZCZENIE
W tekście podejmuję trzy zadania. Po pierwsze, przedstawiam społeczną ontologię wiedzy Petera Bergera i Thomasa Luckmanna, odwołując się głównie do pojęć rzeczywistości życia codziennego, wiedzy, obiektywizacji, uprawomocnienia i uniwersum symbolicznego. Po drugie, proponuję dwie reinterpretacje kategorii rzeczywistości życia codziennego, jedną posługującą się metaforą kokonu lub pokoju i drugą odwołującą się do pojęcia kłącza lub metafory sieci. Po trzecie, argumentuję na rzecz potrzeby uzupełnienia podejścia Bergera i Luckmanna o teorię nowoczesności Anthony’ego Giddensa oraz teorię ideologii Slavoja Žižka. Tak rozszerzona perspektywa fenomenologicznej teorii społecznej pozwala podjąć problem postawiony przez Michela Foucaulta w jego głośnym tekście Czym jest Oświecenie?, opisania nas samych jako podmiotów wiedzy.
Słowa kluczowe: wiedza, społeczna ontologia wiedzy, rzeczywistość życia codziennego, uprawomocnienie, uniwersum symboliczne, nowoczesność, systemy abstrakcyjne, kłącze, ideologia, pragnienie.
–––––––––
Andrzej W. Nowak
Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Adama Mickiewicza, ul. Szamarzewskiego 89C, 60-568 Poznań.
Email: andrzej.w.nowak@gmail.com
CZY RWANDA ISTNIEJE? ZWROT ONTOLOGICZNY W STUDIACH NAD NAUKĄ I TECHNIKĄ I JEGO POTENCJALNE AKSJOLOGICZNE KONSEKWENCJE
STRESZCZENIE
Celem tekstu jest pokazanie aksjologicznych konsekwencji zwrotu ontologicznego, jaki dokonał się w studiach nad nauką i techniką. W tekście autor posługuje się autorską koncepcją wyobraźni ontologicznej, która jest radykalizacją wyobraźni socjologicznej C. W. Millsa. Autor przeanalizował trzy sposoby interpretacji ludobójstwa w Rwandzie. Pokazał, że przejście od epistemocentrycznego do ontologicznego sposobu analizy pozwala uniknąć impasu relatywistycznego. Proponuje rozwiązanie w postaci „ontologicznych polityk” i „ontonorm” (A. Mol). Dzięki czemu uwidacznia się ontologiczny wymiar wyborów aksjologicznych.
Słowa kluczowe: zwrot ontologiczny, polityki ontologiczne, wyobraźnia socjologiczna, wyobraźnia ontologiczna
–––––––––
Mirosław Chałubiński
Instytut Socjologii, Uniwersytet Zielonogórski, Al. Wojska Polskiego 69, 65-762 Zielona Góra.
E-mail: mirek_chalubinski@onet.pl
LESZEK KOŁAKOWSKI – NIEZNANY KONSTRUKTYWISTA
STRESZCZENIE
Artykuł prezentuje filozofię Leszka Kołakowskiego nie tylko na tle konstruktywistycznych nurtów w epistemologii (m.in. neopragmatyzmu Richarda Rorty’ego i metodologicznego anarchizmu), lecz również w kontekście rewizjonizmu marksistowskiego (m.in. Stanisława Brzozowskiego, Antonio Gramsciego i György Lukácsa). Wspólny teoretyczny mianownik stanowią dla nich te rodzaje teorii poznania, które akcentują czynną rolę podmiotu w poznaniu. Cechuje je też zazwyczaj sceptycyzm i agnostycyzm. Artykuł ten pokazuje także ideologiczno-polityczne implikacje filozoficznych badań Kołakowskiego w okresie istnienia Warszawskiej Szkoły Historii Idei w latach 1955–1968.
Słowa kluczowe: Leszek Kołakowski, Richard Rorty, konstruktywizm, czynna rola podmiotu w poznaniu, Warszawska Szkoła Historii Idei, socjologia wiedzy, rewizjonizm.
–––––––––
Krzysztof Chodasewicz
Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa.
Email: kchodasewicz@o2.pl
DOBÓR NATURALNY, EWOLUCJA KULTURY I PARADOKS DAWKINSA
STRESZCZENIE
W artykule analizuję memetyczną koncepcję ewolucji kultury pod kątem zakładanego przez nią ujęcia doboru naturalnego. Pokazuję, że zaproponowane przez Richarda Dawkinsa replikatorowo-interaktorowe ujęcie doboru stawia przed hipotezą memetyczną wymagania, które są niezwykle trudne (jeśli nie niemożliwe) do spełnienia. Prowadzi to do swoistego paradoksu: z jednej strony Dawkins jest ojcem koncepcji darwinowskiej ewolucji kultury, z drugiej zaś zakładana przez niego koncepcja selekcji istotnie utrudnia badania dotyczące tego (hipotetycznego) zjawiska. O wiele łatwiej myśleć o darwinowskiej ewolucji kultury biorąc za punkt wyjścia standardowe ujęcie dobru (związane z nazwiskami Richarda Lewontina, Maynarda Smitha, Johna Endlera). Tekst nie rozstrzyga, czy darwinowska ewolucja kultury rzeczywiście ma miejsce, a analizuje jej konceptualne ramy. Ponadto tekst podejmuje problem pokrewny – czy kultura, o ile rzeczywiście ewoluuje w sposób darwinowski, może być uważana za formę życia. Tekst nie rozstrzyga, czy kultura jest ożywiona – wskazuje raczej na pytania, na które muszą zostać rozstrzygnięte przed rozpoczęciem refleksji na ten temat.
Słowa kluczowe: dobór naturalny, Richard Dawkins, replikatorowo-interaktorowe ujęcie doboru, memetyka, definicja życia.
–––––––––
Marcin Urbaniak
Wydział Humanistyczny Akademii Górniczo-Hutniczej, ul. Antoniego Gramatyka 8A, Kraków.
Email: murbaniak78@gmail.com
FILOGENETYCZNE UZASADNIENIE ZJAWISKA ROZUMIENIA ORAZ WIEDZY PROCEDURALNEJ I DEKLARATYWNEJ
STRESZCZENIE
W artykule uzasadniam funkcjonujący głównie w dziedzinie hermeneutyki fenomen rozumienia z pozycji naturalistycznie zorientowanej filozofii. Konsekwencją tej próby będzie naturalistyczne spojrzenie na zjawisko wiedzy oraz na pojęcie wiedzy funkcjonujące w tradycji analitycznej. Głównym celem pracy jest krytyczna analiza tezy mówiącej, że choć egzystencjał rozumienia jest źródłem zdolności wyjaśniania poprzez wiedzę teoretyczną i praktyczną, to zarówno zdolność wyjaśniania jak i umiejętność rozumienia stanowią struktury bytowo-poznawcze o podłożu filogenetycznym, które wyłoniły się w procesie ewolucji gatunków. Efektem rozważań jest teza, że deklaratywna wiedza-że oraz proceduralna wiedza-jak również posiadają swoje źródła w procesie filogenetycznym. Dalszym celem pracy jest próba doprecyzowania pojęcia wiedzy z perspektywy filozofii naturalistycznej jako alternatywy dla tradycyjnej koncepcji wiedzy przedstawionej w Platońskim Teajtecie.
Słowa kluczowe: rozumienie, wyjaśnianie, wiedza-jak, wiedza-że, filogeneza, ewolucja, adaptacja
–––––––––
Ignacy S. Fiut
Wydział Humanistyczny AGH w Krakowie, aleja Adama Mickiewicza 30, 30-059 Kraków.
Email: isf1949@o2.pl
POZNANIE I WIEDZA W EWOLUCYJNYM UJĘCIU TADEUSZA GARBOWSKIEGO
STRESZCZENIE
W artykule rekonstruowana jest Tadeusza Garbowskiego ewolucyjna teoria wiedzy oraz koncepcja wiedzy jako formy życia. Krakowski filozof prezentuje te teorie je w dwóch pracach: Życie i wiedza (1903) oraz Poznanie jako czynnik biologiczny (1910). Według niego, ludzka wiedza, inaczej niż wiedza zwierząt, jest świadoma. Jej funkcjonowanie opiera się na podświadomej predyspozycji do jej uzyskiwania wyrażający „poznawczy instynkt” człowieka. Wiedza jako rezultat ciągłego uczenia się jest pierwotnie wartością adaptacyjną do naturalnych, społecznych i kulturowych warunków życia. Prawdziwość wiedzy polega na tym, że może ona właściwie i kreatywnie adaptować się do warunków środowiskowych. Kryterium prawdziwości wyraża stopień doświadczania efektywnych wzorców gatunków istot żyjących. Na poziome ludzkiej wiedzy jest „praktyczną użytecznością” dającą każdemu indywidualnemu człowiekowi i społeczeństwu jako całości odpowiednie życie.
Słowa kluczowe: Tadeusz Garbowski, ewolucja wiedzy, biologiczna podstawa poznania, adaptacyjne pojęcie prawdy.
–––––––––
Silvia Bonacchi
University of Warsaw, Department of Applied Linguistics, ul. Szturmowa 4, 02-678 Warsaw, Poland.
Email: s.bonacchi@uw.edu.pl
GESTALT AS A SPECIALIZED TERM: ITS CONCEPTUAL DEFINITION IN PSYCHOLOGY AND PHILOSOPHY
ABSTRACT
In the present paper the author attempts to reconstruct the process of terminologization of the expression Gestalt in the philosophical and psychological debates which laid the way for the emergence of the Berlin School of Gestalt Theory. Gestalt (English translations are: “form,” “shape,” “configuration,” “aspect”) is a German word, which is already documented in Old High German (gistalt) as meaning “appearance, way of appearing.” From the end of the 18th century onward, the word had a very interesting semantic enrichment and found uses in the arts and sciences, since it started to be used in specific domains (literature, philosophy, psychology) to designate an organic whole. In the first few decades of the 20th century, it became a specialized term − a terminus technicus in philosophical and psychological thought − as Gestalt psychology and Gestalt theory emerged as a new scientific and philosophical orientation. The exact conceptual definitions of Gestalt, Gestalt qualities and Gestalt perception were heatedly discussed in the philosophical and psychological debates that raged in the first two decades of the 20th Century after the publication of the famous paper by Christian von Ehrenfels — On Gestalt Qualities (1890) — and it was developed in various psychological schools (the Berlin School, the Graz School) and philosophical orientations (phenomenology, neokantism), till the formulation in 1923 of the Gestalt laws by Max Wertheimer. In the concluding part of the paper, the author attempts to trace the development of the Gestalt approach after the Second World War.
Keywords: Gestalt theory, terminologization, crisis of science, holism.
–––––––––
Danilo Facca
Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat, 00-330 Warszawa.
Email: dfacca@ifispan.waw.pl
ARYSTOTELESOWSKIE POJĘCIE FORMY I JEGO ZASTOSOWANIE WE WSPÓŁCZESNEJ FILOZOFII
STRESZCZENIE
W artykule analizowane jest pojęcie formy (gr.: eidos, morphe), który leży u podstaw teoretycznej refleksji Arystotelesa. Arystotelesa krytyka Platońskiej koncepcji form była punktem wyjścia do opracowania jego własnej filozofii natury („fizyki”) oraz filozofii bytu w ogóle (metafizyki). Koncepcja form w istocie dostarczyła Arystotelesowi teoretyczne podwaliny dla wszystkich dziedzin badań naukowych, toteż pojęcie formy stało się w jego myśli wszechobecne. Artykuł pokazuje także, jak Arystotelesowskie pojęcie formy jest obecne lub można je wprowadzić do współczesnych debat, m.in. dotyczących poznania zmysłowego i rozumowego, tożsamości oraz tzw. mind-body problem.
Słowa kluczowe: Arystoteles, forma, korespondencyjna teoria prawdy, idealizm, realizm.
–––––––––
Stanisław Czerniak
Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, kierownik Zespołu Badawczego Antropologii Filozoficznej i Filozofii Społecznej, 00-330 Warszawa, ul Nowy Świat 72.
E-mail: stanislaw.l.czerniak@wp.pl
WOKÓŁ KATEGORIALNYCH POWIĄZAŃ TEORII POSTACI Z KLASYCZNĄ ANTROPOLOGIĄ FILOZOFICZNĄ XX WIEKU
STRESZCZENIE
Pytanie, jakie pragnę postawić, odnosi się do relacji: klasyczna antropologia filozoficzna XX wieku, za której twórców uznaje się powszechnie zwłaszcza Maxa Schelera i Helmutha Plessnera, oraz teoria postaci w rozumieniu a) historycznym, jako źródło poznawczych inspiracji antropologii filozoficznej (przypadek Schelera), oraz strukturalnym jako pole analiz posiadające teoretyczno–filozoficzne punkty styczne z „modelami człowieczeństwa” rozwijanymi na gruncie klasycznej antropologii filozoficznej (porównanie ze stanowiskiem Plessnera).
Słowa kluczowe: teoria postaci, antropologia filozoficzna, inteligencja, duch, całość, pole, forma, wrażenie, spostrzeżenie, ekscentryczna pozycjonalność.
–––––––––
Anna Michalska
Instytut Filozofii I Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.
Email: michalskanna@gmail.com
GESTALT I ROZWÓJ NAUKI. KUHNA MODEL ZMIANY NAUKOWEJ W ŚWIETLE TEORII GESTALT
STRESZCZENIE
W Strukturze rewolucji naukowych Kuhn wyraził kontrowersyjne przekonanie, że zmiana naukowa ma charakter zmiany sposobu widzenia świata i stanowi przejście typu Gestalt. Jak wykazuję w artykule, Kuhn najwyraźniej niezbyt dobrze znał teorię postaci, a pojęciem przejścia Gestalt posłużył się metaforycznie. Co jednak interesujące, Kuhna model zmiany naukowej, zarysowany już w Przewrocie Kopernikańskim i rozwijany w kolejnych pracach, spełnia postulaty psychologii postaci. W artykule dowodzę, że interpretacja koncepcji Kuhna w świetle założeń psychologii postaci pozwala wydobyć potencjał wyjaśniający tej koncepcji i niweluje pewne trudności z nią związane.
Słowa kluczowe: teoria Gestalt, psychologia postaci, Thomas Kuhn, rewolucja naukowa, zmiana naukowa.
–––––––––
Jagna Brudzińska
Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa; pracownik naukowy w Archiwum Husserla przy Seminarium Filozoficznym Uniwersytetu Kolońskiego.
Email: jagna.brudzinska@uni-koeln.de
TYP JAKO DYNAMICZNA STRUKTURA DOŚWIADCZENIA Z PERSPEKTYWY FENOMENOLOGII GENETYCZNEJ
STRESZCZENIE
Artykuł odwołuje się do fenomenologicznej filozofii Edmunda Husserla jako intencjonalno-genetycznej teorii doświadczenia. Jego celem jest analiza elementarnych form i zasad organizacji podmiotowego doświadczenia oraz charakterystyka pojęcia typu i typizującej apercepcji jako kluczowych pojęć fenomenologii genetycznej. W tym kontekście typ jako struktura powstająca i kształtująca się w doświadczeniu prezentuje się jako nadrzędna, konkretna i indywidualna zasada podmiotowa odpowiedzialna za organizację tendencji oczekujących w procesie intencjonalnej konstytucji. Jako taki typ określa momenty podmiotowych pobudzeń na prerefleksyjnych i prelogicznych poziomach doświadczenia w decydujący sposób warunkując procesy typizującej apercepcji.
Słowa kluczowe: fenomenologia genetyczna, intencjonalność, typ, typizująca apercepcja.
–––––––––
Przemysław Parszutowicz
Instytut Filozofii i Socjologii PAN; ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa; adiunkt w Katedrze Nauk Społecznych i Filozoficznych Politechniki Gdańskiej, ul. Traugutta 79, 80-233 Gdańsk.
Email: pparszutowicz@ifispan.waw.pl
O ZWIĄZKACH FILOZOFII FORM SYMBOLICZNYCH Z PSYCHOLOGIĄ POSTACI
STRESZCZENIE
Pojęcie symbolicznej pregnancji uchodzi w opinii wielu badaczy za kluczowe pojęcie Cassirerowskiej filozofii form symbolicznych. Właściwe zrozumienie tego pojęcia i jego miejsca w systemie filozoficznym Cassirera pozwala na ugruntowanie tej koncepcji oraz uchwycenie mechanizmu podziału i struktury form symbolicznych. Pojęcie symbolicznej pregnancji ma swoje źródło w teorii Gestalt. W dokonaniach Berlińskiej Szkoły Psychologii Postaci Cassirer widział najważniejszy przykład generalnej tendencji myśli naukowej, zgodnie z którą pojęcie funkcji ma prymat nad pojęciem substancji, a idea systematycznej całości nad pojęciem pierwotnych elementów. Przedstawione w niniejszym artykule wzajemne związki Cassirerowskiej myśli z myślą gestaltystów dają wyobrażenie o zakresie projektu filozofii form symbolicznych, która ma za zadanie objąć wszystkie możliwe dziedziny rozwoju ludzkiego ducha.
Słowa kluczowe: Ernst Cassirer, symboliczna pregnancja, forma symboliczna, teoria Gestalt.
–––––––––
Stanisław Czerniak
Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, 00–330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72.
E-mail: stanislaw.l.czerniak@wp.pl
HANS-JÖRG RHEINBERGER O NATURZE I KULTURZE
STRESZCZENIE
W tekście omawiane są główne wątki wydanej w 2015 roku książki Hansa-Jörga Rheinbergera Natur und Kultur im Spiegel des Wissens. Autor eseju skupia się na poglądach niemieckiego filozofa nauki dotyczących statusu współczesnych nauk przyrodniczych i humanistycznych, zacierania się granic ich warsztatów badawczych, zwłaszcza zaś roli, jaką pojęcie kultury zaczyna odgrywać, jego zdaniem, we współczesnej biologii eksperymentalnej.
Słowa kluczowe: epistemologia historyczna, natura, kultura, nauki przyrodnicze, nauki humanistyczne, dyscypliny hybrydowe, systemy eksperymentalne, kultury eksperymentu.
–––––––––
Sławomir Leciejewski
Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Szamarzewskiego 89c, 60-568 Poznań, Polska
Email: slaaw@amu.edu.pl
WIZUALIZACJA I TECHNIKI NOTOWANIA W NAUKACH PRZYRODNICZYCH
(WEDŁUG HANSA-JÖRGA RHEINBERGERA)
STRESZCZENIE
W komentarzu do fragmentów Epistemologii historycznej poświęconych problemowi wizualizacji i technikom notowania w naukach przyrodniczych odwołam się do tez Patera Galisona z monografii „Image and logic: a material culture of microphysics”, aby dokonać krytycznej analizy ustaleń Hansa-Jörga Rheinbergera w kontekście współczesnej praktyki eksperymentalnej wspomaganej komputerowo. Udzielę odpowiedzi na pytanie, czy tezy zawarte w Epistemologii historycznej dotyczące wizualizacji i notowania można utrzymać w konfrontacji z komputerowym stylem badań naukowych, dominującym w pracach eksperymentalnych od lat osiemdziesiątych XX wieku.
Słowa kluczowe: epistemologia historyczna, wizualizacja, styl badań naukowych.
