Georgius Forster

(1754–1794)

LIMITES HISTORIAE NATURALIS ORATIO QUA LECTIONES SUAS IN ACADEMIA VILNENSI AUSPICATUS EST

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.2

ABSTRACT

The author presents his panoramic (and comprehensive) vision of natural history, including—in addition to botany, zoology and mineralogy—also issues in the field of sciences that only later emerged and became independent, such as general biology, geology and paleontology. He refers to his own experiences gained during numerous journeys, including the longest, three-year trip around the world3 (which resulted in, among others, the description of 75 new genera and 265 species of tropical flora). The philosophical foundation of his narrative is an original concept of nature (inorganic and organic) perceived in a holistic and evolutionary way.

Keywords: (materialistic) philosophy of nature of the 18th century, the idea of pre-biological and biological evolution.

 

–––––––––

 

Richard Krzymowski

(1875–1960)

THE APPEARANCE OF LIFE

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.3

ABSTRACT

The article presents the hypothesis of the origin of life. All the basic ideas of the 20th century research program in this area can be found there: the extrapolation of Darwinism into the area of chemical evolution, the influence of solar energy, the large “chemical possibilities” of carbon compounds, early heterotrophy, the gradual increase of organic purpose as a result of natural selection.

Keywords: Biogenesis, chemical evolution, pre-biological natural selection.

 

–––––––––

 

Vladimir V. Zemnukhov

Institute of Marine Biology of the Far Eastern Branch of the Russian Academy of Sciences, Vladivostok 690059.

Email: zemnukhov1@ya.ru

THE ORIGIN OF LIFE: ATMOSPHERIC HYPOTHESIS

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.4

ABSTRACT

An original hypothesis of the origin of life in an atmosphere of ancient Earth is proposed. It is shown that the atmospheric conditions of ancient Earth had been beneficial not only for initial abiogenic synthesis of organic monomers, but also for their polymerization and decomposition of protobiopolymers. Protobionts are particles of water aerosol the size of 1–10 microns. The proposed hypothesis can tie together all relevant facts on the early Earth’s history, antiquity and ecology features of methanogenic Achaea, the small size of prokaryotes, the discovery of fossilized prokaryotes in meteorites and others. The hypothesis provides an opportunity to consider the evolution of all principal components of the cell in a continuous relationship with each other and with the environment, from the earliest stages of the origin of life. According to the proposed hypothesis, the origin of life can be considered in conjunction with the development of formation of biogeochemical cycles as a natural process, which is an integral part of the birth of planets.

Keywords: Origin of life, non-equilibrium, chirality, ancient Earth, atmosphere, protobionts, Venus.

 

–––––––––

 

Alicja Kubica

Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences.

Email: alicewanderer@gmail.com

THE PROTOBIOLOGICAL THEORY OF CEILINGS AND FLOORS, OR CHEMICAL EVOLUTION AS A PLANETARY PROCESS

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.5

 

ABSTRACT

The article presents a modern protobiological theory based on the classical archetype. It connects the issues of origins of life with the theory of the hierarchy of matter and recognizes that error correction occurs within hierarchical and dynamic living systems. The paper briefly reproduces Morowitz-Smith prebiotic scenario. It highlights the importance of rTCA for theory, and the observation that the transition from a planet “without life” to a planet “with life” is a thermodynamic problem. Reflections on the philosophical foundations and worldview consequences of the theory are presented. The book and articles by the authors are crafted in a holistic approach and are critical towards the premature (and excessive) extrapolation of Darwinian selection as a means of explaining the process of abiogenesis.

Keywords: Origins of Life, chemical evolution, phase transitions.

 

–––––––––

 

Alexander Prokofievich Rudenko

(1925–2004)

ON THE THEORY OF PREBIOTIC EVOLUTION

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.6

ABSTRACT

The main theorems of the theory of evolution of open catalytic systems are briefly presented. The difference between the “natural-historical” and “actualistic” approach to the problem of the origins of life was highlighted.

Keywords: biogenesis, theory of evolution of open catalytic systems.

 

–––––––––

 

Marceli Nencki

(1847–1901)

ON THE BIOLOGICAL RELATION OF LEAF DYE TO BLOOD DYE

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.7

ABSTRACT

The author formulates conclusions for biological sciences from the discovery resulting from his cooperation with Leon Marchlewski. It is about the similarity of hematoporphyrin (a derivative of haemoglobin) isolated by Marceli Nencki and phylloporphyrin (a derivative of chlorophyll) obtained by Marchlewski, which suggests their genetic relationship, and thus a common origin of the world of animals and plants.

Keywords: Chlorophyll, haemoglobin, origins of the living world.

 

–––––––––

 

Czesław Nowiński

(1907–1981)

SELF-ORGANIZATION AND THE THEORY OF EVOLUTION

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.8

ABSTRACT

The author distinguishes three types of evolutionary theories: 1) ahistorical theories, constructed according to the methodological patterns of classical physics (mechanics), 2) supra-historical theories, in which the historical nature of the evolutionary process is reflected in a more complete (than only in the sense of the chronology of events) and richer, but its mechanism remains unchanged—“taken out of history,” 3) fully historical theories, recognizing that the factors and mechanisms of evolution themselves are entangled in history: are subject to changes in the course of historical development. A prominent representative of the third type is the theory of Ivan I. Schmalhauzen. Some peculiarities of its methodological structure are analyzed. This analysis allowed to reveal the premises of the process of evolution understood as a process of self-organization and to determine the basis on which it can be concluded that the general theory of evolution is nothing else than a theory of biological organization.

Keywords: Synthetic theory of evolution, driving (and other) factors of evolution, theory of stabilizing selection, historical variability of factors and mechanisms of evolution.

 

–––––––––

 

Krzysztof Łastowski

Adam Mickiewicz University in Poznań, Szamarzewskiego 89, 60–568 Poznań, Poland.

E-mail: krzysztof.lastowski@amu.edu.pl

THE MAIN EVOLUTIONARY IDEAS OF MODERN BIOLOGICAL KNOWLEDGE
An outline of the historical and methodological analysis

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.9

ABSTRACT

The aim of this article is to show the methodological principles that govern the interrelationship of the main ideas, concepts, and theories of modern biology. In recent years, several prominent biological researchers attempted to offer insights into the development of biological knowledge. However, a critical examination of these attempts indicates that a methodological analysis is a more fitting approach for achieving this goal. Indeed, the challenge of establishing inter-theoretical connections between biological theories and discoveries falls not within the purview of biology itself but rather within the methodology of biology. This paper explores the key research findings that determine the vertical order of biological knowledge, thereby deepening our cognitive understanding of this field. It also explores the theoretical advancements that expand the horizontal scope of this knowledge. The conceptual framework is illustrated through two diagrams Map I and Map II, which illustrate the methodological structure of biological ideas, concepts, and theories from the era of Linnaeus to the early 21st century. Map II further demonstrates how complex explanatory narratives can be constructed based on contemporary biological and evolutionary knowledge.

Keywords: Aggregation, evolutionary biology, disaggregation, history and levels of biological knowledge, map of biological ideas and theories, methodological relationships.

 

–––––––––

 

Paweł Grieb

Mossakowski Institute of Experimental and Clinical Medicine of the Polish Academy of Sciences in Warsaw.

E-mail: pgrieb@op.pl

THE ORGANIZATION OF BIOLOGICAL MATTER AND THE PROCESS OF EVOLUTION

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.10

ABSTRACT

The theory of biological evolution by natural selection and the theory of levels of biological organization are general concepts intended to enable understanding of the existence of biological matter defined as living organisms that reproduce sexually. These two theories were formulated independently of each other, but later their integration was postulated. This study is an attempt to implement such a postulate. The starting point is the statement that both theories concern the way in which biological matter composed of individuals constituting populations exists. The theory of biological organization is intended to explain the functioning of organisms by maintaining homeostasis (relative independence from the environment) during the life cycle, while the theory of evolution concerns the changes that populations undergo in response to a changing environment.

Keywords: Theory of biological evolution, biological organization, biological matter, living organisms.

 

–––––––––

 

Adrianna Grabizna

Institute of Psychology at the University of Zielona Góra, Poland.

Email: a.grabizna@wns.uz.zgora.pl

 

THE EVO-DEVO AND ITS EPIGENETICS—
“A NEW BIOLOGY FOR PSYCHOLOGY”? THE CASE OF INHERITANCE OF THE ATTACHMENT STYLE

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.11

ABSTRACT

The Evolutionary Developmental Biology (in abbreviation Evo-Devo) gains in popularity among psychologists. It would be a “synthesis of development and evolution” which would finally allow a rapprochement of psychology and biology. The Evo-Devo redefines epigenetics and opposes it to the (alleged) genetic determinism, genetic reductionism and preformationism of the Modern Synthesis (MS), proposes the concept of the extended inheritance and a mechanism of inheritance of acquired characters, which are claimed to be (neo-) Lamarckian, fuses the three questions separated by the MS: the origin of variation, fate of variation and inheritance of variation. These points of the Evo-Devo’s programme particularly resonate with psychologists’ expectations: genes alone do not explain the question of transgenerationality, the ontogeny of the attachment, e.g. early experience with caregivers (e.g. separation and loss) have a long-term effects on adult development can span a person’s lifetime, can even span generations. However, in the paper I show that the inheritance of acquired characters is indeed impossible, that Lamarck never proposed a theory of the inheritance of acquired characters and that it is a confusion rather than fusion to link the question of the origin of variation, the question of development and the one of inheritance. If the Evo-Devo is so appealing to psychologists, it is not because there is “a new biology for psychology.” I show that psychologists’ attitude towards monism was ambivalent and such was the relationship between psychology and biology. The paper is a standpoint of a philosopher of biology interested in psychology.

Keywords: Evo-Devo; epigenetics, extended inheritance, transgenerationality, attachment style, dualism, mind-body problem.

 

–––––––––

 

Andrzej Elżanowski

Department Artes Liberales, The University of Warsaw.

Email: elzanowski@al.uw.edu.pl

ON THE EVOLUTIONARY ORIGIN OF VALUES

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.12

 

Values drive not only human history, but our entire world, i.e. the biosphere. It would seem, therefore, that nothing can be more important for the future of the world than the theory or understanding of values. But in fact, scientific axiology is in a pre-paradigmatic stage of fragmented conceptualizations, i.e. there is no coherent theory of values as causal factors in the living world. Philosophers have reached a relative consensus only in distinguishing intrinsic values as resulting from states of mind or experiences (Narveson, 1967, p. 75; Frankena, 1973, pp. 81–82) from instrumental values, but beyond that there is no coherent conceptualization of other types of value (Nagel, 1979), whose relationship to immanent value usually remains undefined. Therefore, the question arises where do immanent values come from and how they relate to other categories of values.

 

–––––––––

 

Adrianna Grabizna

Institute of Psychology at the University of Zielona Góra.

Email: a.grabizna@wns.uz.zgora.pl

FROM NAMES TO OBJECTS—PHILOSOPHICALLY ABOUT PSYCHIATRIC CLASSIFICATIONS

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.13

ABSTRACT

At each introduction of a new edition of psychiatric classifications, a vivid debate resurfaces and concerns their very validity: should classifications be based on etiology or should they be descriptive, based on observation, and not on some or other theories of etiopathogenesis? I shift the attention to the philosophical aspect of the debate. Psychiatric classifications employ (and have always employed) taxonomic methodology but in fact are not (and never were) based on biological mechanisms leading to mental disorders. Therefore I tried to catch the moment where certain observable features, recognized as symptoms, begins to be perceived as an ontologically independent entities and we start to think that nosological units must have a specific cause (e.g. a neuropathogenesis), which is simply reflected in the diagnostic picture. I tried to catch the moment, when by naming, classifying and diagnosing, we, in a sense, create objects. Then I show how from there we can slide into objectification: we can stop to see a person and start to an illness.

Keywords: psychiatric classifications, DSM, ICD, essentialism, nosography, abstraction.

 

–––––––––

 

Alicja Kubica

Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences.

Email: alicewanderer@gmail.com

ON THE STRUGGLE OF SCIENTISTS WITH
THE EFFECTS OF POSITIVIST MYTHS FUNCTIONING IN THE LIFE SCIENCES

https://doi.10.37240/FiN.2024.12.1.14

ABSTRACT

The aim of this article is to examine whether the “seven myths” identified and presented by Uroboros in “In venenoso Dracone …,” more than thirty years ago still function in the academic community. It also aims to address whether there are indications that this state has undergone a change. It seems that naturalists found that excessive adherence to a physicalist style of doing science severely limits research work. At the same time, scientists often grapple with the consequences of implementing physicalism and stumble while addressing philosophical issues.

Keywords: Positivist mythology, meta-scientific and meta-philosophical mythology, philosophy of biology, philosophy of protobiology, research on the origins of life.

Piotr (Peter) Bołtuć 

E-mail: pboltu@sgh.waw.pl

ABSTRACT 

We view philosophy as paradigm setting: largely, spread over leading sciences of the epoch, as well as the main developing technologies, and even socio-economic and managerial patterns. This is, obviously, a “regulatory definition,” not quite a descriptive one. We examine whether it is the science of sciences, or the science over the sciences. Thus, it is not quite a meta-science. Our point is not to view philosophy as a methodology of science, or as its maid ( ancilla). Philosophy is viewed as the pinnacle of the sciences, providing them with ontological and axiological meanings. Here is one proposed definition: Philosophy is built upon the sum of general theories of all leading sciences (broadly understood); it is a theory based on this sum. The aim of philosophy so defined is to stipulate and approximate veridical worldviews, rooted in the strongest available background, which is largely the background provided by the sciences, but not quite limited to what is scientifically provable at a given point in time—this last clause is due to temporary limitedness of any science, always existing at a given time-slice. Thus, limited dependency on any principles, not only factual statements. As we know from Albert Einstein’s relativity theories and other scientific revolutions, both factual statements and higher-level principles, are always already inductively questionable, e.g., through inference to the best explanation following pragmatic, context dependent, criteria of what counts as “the best” of explanations. We also question the intuitive requirements of physicalism that are crucial to Daniel Stoljar’s thesis that physicalism cannot be properly defined. In contrast to the broadly scientistic predilection beneath the approach in the main bulk of this article we also need and require a philosophical focus on the human existential condition, which is complementary to, and not contradictory with, the above definition of philosophy. The proposed approach may be viewed as an Enlightenment approach, aware of its strengths and limits; thus, with a post-Enlightenment zing.

Keywords: Philosophy as paradigm building, physicalism over the current sciences.

 

–––––––––

 

B. Jack Copeland , Diane Proudfoot

Universityof Canterbury, New Zealand

E-mail: jack.copeland@canterbury.ac.nz

E-mail: diane.proudfoot@canterbury.ac.nz

 

ABSTRACT 

We examine Turing’s intriguing claim, made in the philosophy journal Mind, that he had created a short computer program of such a nature that it would be impossible “to discover by observation sufficient about it to predict its future behaviour, and this within a reasonable time, say a thousand years” (Turing, 1950, p. 457). A program like this would naturally have cryptographic applications, and we explore how the program would most likely have functioned. Importantly, a myth has recently grown up around this program of Turing’s, namely that it can be used as the basis of an argument—and was so used by Turing—to support the conclusion that it is impossible to infer a detailed mathematical description of the human brain within a practicable timescale. This alleged argument of Turing’s has been dubbed “Turing’s Wager” (Thwaites, Soltan, Wieser, Nimmo-Smith, 2017, p. 3) We demonstrate that this argument—in fact nowhere to be found in Turing’s work—is worthless, since it commits a glaring logical fallacy. “Turing’s Wager” gives no grounds for pessimism about the prospects for understanding and simulating the human brain.

Keywords: Alan Turing, Turing’s Wager, mechanized encryption, laws of behaviour, unspecifiability of the mind, brain modelling, whole-brain simulation, cipher machines, Enigma, fish, Tunny, early computer-based cryptography.

 

–––––––––

 

Kyrtin Atreides

AGI Laboratory, Seattle, WA,USA

E-mail: Kyrtin@ArtificialGeneralIntelligenceInc.com

 

The impact of complexity within government and societal systems is considered relative to the limitations of human cognitive bandwidth, and the resulting reliance on cognitive biases and systems of automation when that bandwidth is exceeded. Examples of how humans and societies have attempted to cope with the growing difference between the rate at which the complexity of systems and human cognitive capacities increase respectively are considered. The potential of and urgent need for systems capable of handling the existing and future complexity of systems, utilizing greater cognitive bandwidth through scalable AGI, are also considered, along with the practical limitations and considerations in how those systems may be deployed in real-world conditions. Several paradoxes resulting from the influence of prolific Narrow Tool AI systems manipulating large portions of the population are also noted.

Keywords: e-Governance, complexity, cognitive bandwidth, AGI, Artificial General Intelligence, scalability, tool AIcognitive bias.

 

–––––––––

 

Jessica Baumberger

University of Illinois Springfield

E-mail: jbaum02s@uis.edu

Artificial Intelligence (AI) stands at the intersection of unprecedented opportunities and profound challenges. As AI is increasingly integrated into societal structures, the necessity for transparency and open-source approaches becomes paramount to foster both innovation and ethical considerations. Collaborative efforts among academia, industry, and policymakers are essential for addressing the multifaceted complexities that AI presents. While AI promises transformative benefits, potential challenges, such as its weaponization, corporate exploitation, and job displacement, warrant careful attention. Striking a balance between regulation with innovation is critical. Academic institutions can play a pivotal role, guiding AI’s trajectory, nurturing interdisciplinary learning, and equipping future professionals. Embracing open-source AI can ensure its ethical use and mitigate the risks associated with its exploitation. The existential threats posed by AI are significant, yet with strategic collaboration and foresight, a bright, AI-driven future is within reach.

Keywords: Artificial Intelligence (AI), open-source AI, AI ethics, AI transparency, AI Education.

 

–––––––––

 

Kazimierz Kowalski

California State University, Dominguez Hills

E-mail: kazikk@gmail.com

 

Celem niniejszego opracowania jest omówienie książki Andrzeja Targowskiego zatytułowanej Informatyka Strategiczna, która powinna stać się Biblią Informatyki w XXI w. Strategiczna informatyka jest monografią dziedziny informatyki w zakresie jej strategicznych fal rozwojowych i wyzwań postępu technologicznego oraz głównych, strategią-zorientowanych zastosowań w biznesie, służbie zdrowia, rolnictwie, edukacji i prywatnym domu. Przedstawia zestaw wyzwań strategicznych informatyki w zakresie humanistyki, cyfrowego państwa i miasta, zrównoważonego rozwoju oraz informatycznej etyki, moralności i praw.

Słowa kluczowe: informatyka strategiczna, KSI, KSO, PESEL, cyfryzacja, fale cywilizacji, rewolucja informatyczna, AI, roboty, Internet, Infostrada, Cyfronet, bezrobocie, Big Tech, Lange, Chile, Model Kratowy Informatyki, Model Kratowy Humanistyki, automatyzacja, prawa informatyki, etyka, moralność, zastosowania informatyki, systemy informatyki, chmura obliczeniowa, platformy informatyki, wyzwania technologiczne, definicja informatyki, nauka informatyki.

 

–––––––––

 

Jan Grzanka

E-mail: jangrzanka@onet.pl

W artykule omówiono ewolucję rozumowania Mariana Smoluchowskiego w kontekście prowadzonych przez niego badań nad przyczynowością i rozumieniem istoty przypadku. Początkowo Smoluchowski skupiał się na epistemicznym badaniu przyczynowości, szukając dowodów potwierdzających teorię kinetyczno-molekularną. Dowodząc przyczyny ruchów Browna, wykorzystał koncepcję kauzalnej przyczynowości. Zasadniczą zmianą w postrzeganiu przez niego przyczynowości było zrozumienie roli przypadku występującego na linii przyczyna ‒ skutek. Wprowadzając do rozważań relacje matematyczne, skupił się na aspekcie zaistnienia skutku. Zdaniem Smoluchowskiego przypadek nadający się do obliczenia prawdopodobieństwa różni się od przypadku w szerszym znaczeniu istotną prawidłowością częstego powtarzania się zjawiska. Zasługą polskiego uczonego było rozróżnienie filozoficznego i fizykalnego pojmowania przyczynowości, przypadku i rachunku prawdopodobieństwa. Przesunięcie rozważań nad naturą przypadku na płaszczyznę ontologiczną przeniosło jego badanie w obszar działania nauki, doprowadzając tym samym do praktycznego zastosowania rachunku prawdopodobieństwa w fizyce.

Keywords: kauzalna przyczynowość, ruchy Browna, skutek, przypadek, rachunek prawdopodobieństwa.

 

–––––––––

 

Jan Czerniawski

Instytut Filozofii, Uniwersytet Jagielloński, Polska.

E-mail: uzczerni@cyf-kr.edu.pl

 

Zgodnie z twierdzeniem Bella, żaden model lokalny i realistyczny nie odtworzy wszystkich przewidywań mechaniki kwantowej dla eksperymentu EPR-B. Każdy taki model musiałby przewidzieć zarazem doskonałą korelację i złamanie nierówności CHSH, lecz to wydaje się niemożliwe, gdyż aby dostarczyć pierwszego z tych przewi- dywań, musiałby być deterministyczny, podczas gdy to wydawałoby się uniemożli- wiać drugie. Przedstawiony zostanie model eksperymentu EPR-B, w którym spo- dziewane jest uniknięcie tej pozornej sprzeczności dzięki deterministycznie chao- tycznemu mechanizmowi leżącemu u podstaw pomiarów. Model jest w fazie modelu „czarnoskrzynkowego”, gdyż nie został jeszcze sprecyzowany ten mechanizm, lecz jedynie odpowiadająca mu funkcja odpowiedzi.

Słowa kluczowe: mechanika kwantowa, twierdzenie Bella, eksperyment EPR-B.

 

–––––––––

 

E-mail: ejdrozdowska@gmail.com

 

Logika kwantowa pojawiła się w latach 30. XX wieku w wyniku postawienia py- tania o to, czy konceptualne zmiany zapoczątkowane w fizyce przez mechanikę kwantową wymagają rewizji logiki. W literaturze anglojęzycznej za prekursora logiki kwantowej uznaje się Johna von Neumanna, natomiast w literaturze polskiej wskazuje się Zygmunta Zawirskiego. Zawirski był pierwszym badaczem, który zasugerował, że mechanika kwantowa może kierować się inną logiką niż logika klasyczna. Był pierwszym badaczem w ramach nurtu wielowartościowej logiki kwantowej, jednak jego wpływ okazał się ostatecznie niewielki. Z kolei John von Neumann wraz z Gar- rettem Birkhoffem zapoczątkowali dominujący dziś nurt algebraicznej logiki kwan- towej. Okazuje się, że pomimo różnic założeń i metod, łączy ich podporządkowanie projektu logiki kwantowej dwóm wymaganiom – uwzględnieniu zasady nieoznaczoności Heisenberga i uzgodnieniu uzyskanej logiki z rachunkiem prawdopodobieństwa.

Słowa kluczowe: Zygmunt Zawirski, John von Neumann, logika kwantowa, logika wielowartościowa, filozofia mechaniki kwantowej.

 

–––––––––

 

Giacomo Borbone

Catania University, Dipartimento di Scienze della Formazione, Italy.

E-mail: giacomoborboneyahoo.it

 

The struggle undertaken by Galileo Galilei against Aristotelian physics—and his subsequent defense of Nicolaus Copernicus’s theories—led the Pisan scientist to bring about the so-called modern scientific revolution and to lay the foundations of the experimental method, the fundamental result of which was to deprive the natural world of subjective qualities and to reconfigure it in purely quantitative terms. On the purely historical level, agreement among historians of science and philosophy is almost unanimous, while the same cannot be said for questions concerning interpretations of Galilei’s modus operandi and the basic philosophical options adopted by Galilei during his demolition of the entire Aristotelian-scholastic framework. Not all experts in the Galilean thought or of science, in fact, agree in tracing the Galilean reflection within the Platonic tradition, but one authoritative voice that has instead argued for its deep intertwining between Plato and Galilei is the German philosopher Ernst Cassirer. In this contribution I will attempt to demonstrate, partly considering two unpublished manuscripts of Cassirer, the plausibility of the Cassirerian thesis about Galilei’s physical Platonism.

Keywords: abstraction, Cassirer, Galileo Galilei, idealization, science.

Andrzej Łukasik 

Institute of Philosophy, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland. 

Email: andrzej.m.lukasik@gmail.com 

 

STANISŁAW LEM’S PHILOSOPHICAL IDEAS, CONCEPTIONS, AND INSPIRATIONS.

INTRODUCTION 

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.2

 

–––––––––

 

Sébastien Doubinsky 

Aarhus University, School of Communication and Culture, 8000 Aarhus C. 

E-mail: sebastiendoubinsky@yahoo.fr

 

UNSPEAKABLE OTHERNESS—AN ESSAY ON THE FAILURE OF COGNITIVE AND EPISTEMIC COMMUNICATION TOOLS IN STANISLAW LEM’S SOLARIS 

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.3

 

ABSTRACT 

Stanislaw Lem is one of the most famous figures of the Polish science fiction in post-world war two Europe. Solaris. His most famous novel, was published in 1961, and was adapted twice for the big screen, first in 1971 by Andrej Tarkovski, and in 2002 by Steven Soderbergh. The plot revolves around the psychologist Kris Kelvin, who is sent on the planet Solaris to try to find out if it is possible to communicate with the alien ocean that covers almost all of its surface. Confronted with a strange phenomenon and colleagues turned paranoid, Kelvin tries at first to understand what is going on at the space station. The unexplained arrival of the döppleganger of his ex-partner, Harey, will little by little make him accept the absurdity of his task and possibly of life itself. As Lem himself refused any final interpretation of his novel, there has of course been a flourish of them. One can however choose this exegetic impossibility as a major theme in the novel, and reflect on the implications of the situation Kelvin faces, caught between a desire to understand the nature of Solaris’s ocean and the sheer failure of doing so. In this essay, we will try to suggest that, by showing the limits of language as the means to express a satisfying epistemic frame, Lem’s parabol could be seen as an attempt to show the reader the existential limits of our anthropocentrism and scientific hubris. 

Keywords: Lem; Solaris; Language; Communication; Existentialism. 

 

–––––––––

 

Bernd Graefrath 

University of Duisburg-Essen, Department of Philosophy, Universitaetsstr. 12, D-45117 Essen, Germany. 

Email: bernd.graefrath@uni-due.de

 

LEM’S PHILOSOPHY OF CHANCE IN HIS FICTION AND NON-FICTION

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.4

 

ABSTRACT 

Stanislaw Lem recognizes the far-reaching role of chance both in gaining knowledge and in explaining the development of cultural norms. The consequences are explored by him in fiction and non-fiction. 

Keywords: Stanislaw Lem, chance, science fiction, philosophy of technology, philosophy of biology, philosophy of culture. 

 

–––––––––

 

Peter Swirski 

Email: peter.swirski@ualberta.ca 

 

THE CASSANDRA SYNDROME, OR HOW NOT TO BE A PROPHET

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.5

 

ABSTRACT 

The central question of the article is should Stanisław Lem be read as a futurologist? The main thesis is that more than in predicting the future Lem always has been more interested in exploration the conceptual limits of science and its technological offshoots. 

Keywords: Stanisław Lem, Hugo Gernsbacher, Herbert George Wells, futurology, conceptual limits of science. 

 

–––––––––

 

Paweł Polak, Roman Krzanowski

Paweł Polak – The Pontifical University of John Paul II, Cracow.

Email: pawel.polak@upjp2.edu.pl 

Roman Krzanowski – The Pontifical University of John Paul II, Cracow. 

Email: roman.krzanowski@upj2.edu.pl 

 

STANISŁAW LEM’S VISIONS OF A TECHNOLOGICAL FUTURE: TOWARD PHILOSOPHY IN TECHNOLOGY 

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.6

 

ABSTRACT 

Stanisław Lem is mostly known as a sci-fi writer and not widely perceived as a visionary of the cyber age, despite the fact that he foresaw the future of information technology better than most scientific experts. Indeed, his visions of future information-based societies have proved to be remarkably accurate. Lem’s stories fuse together elements of fantasy, philosophy, and science, but what we can really learn from them is the nature of humanity, technology, and philosophy, as well as the values of technological prophecies. Moreover, Lem gave birth to, without naming it as such, the concept of philosophy in technology, which is a perspective on technology and philosophy that explores the deep implicit philosophical foundations of technology and humanity. 

Keywords: Stanisław Lem, visions of technology, technological future, philosophy of technology, philosophy in technology. 

 

 

–––––––––

 

Jan Pleszczyński 

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Polska. 

Email: jan.pleszczynski@umcs.pl 

 

NATURALNY I TECHNOLOGICZNY RACJOMORFIZM W KOMUNIKACJI (W KONTEKŚCIE NIEKTÓRYCH IDEI KONRADA LORENZA I STANISŁAWA LEMA) 

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.7

 

STRESZCZENIE

Główna myśl tego artykułu jest taka, że zdominowanie współczesnej sfery intersubiektywności przez nowoczesne technologie komunikacyjno-medialne ujawnia w świecie ludzkim pewne fenomeny, nieobecne w epokach przedinternetowych. Jednym z nich jest technoracjomorfizm. Terminem tym określam hybrydową ontyczność, działającą według biologicznych mechanizmów racjomorficznych, na które nakłada się technologiczna racjonalność. W artykule wskazuję też niektóre efekty, jakie w życie społeczne i jednostkowe wnosi obecność w komunikacji technoracjomorfizmu.

W rozważaniach odwołuję się do koncepcji Konrada Lorenza i ewolucyjnej teorii poznania oraz wplatam w nie pewne wątki, które odnajduję w twórczości Stanisława Lema. 

Słowa kluczowe: komunikacja, racjomorfizm, technoracjomorfizm, Internet, nowoczesne technologie, ewolucja, epistemologia, Stanisław Lem, Konrad Lorenz. 

 

–––––––––

 

Filip Kobiela 

AWF im. B. Czecha w Krakowie, Al. Jana Pawła II 78, 31–571 Kraków. 

Email: filip.kobiela@awf.krakow.pl 

 

BETRYZACJA I ETYKOSFERA – DWIE LITERACKIE KONKRETYZACJE LEMOWSKIEJIDEI TECHNOLOGII ETYKI 

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.8 

 

STRESZCZENIE

Celem artykułu jest rekonstrukcja, analiza i porównanie dwóch lemowskich wizji zastosowania przyszłego rozwoju nauki i techniki do konstrukcji doskonalszego społeczeństwa, lub innymi słowy, dwóch literackich konkretyzacji jego idei technologii etyki. Są nimi betryzacja – przedstawiona w powieści Powrót z gwiazd oraz etykosfera – przedstawiona w powieści Wizja lokalna. Wprawdzie Lem podejmował taką problematykę także w innych utworach, jednak zestawienie Powrotu z gwiazd oraz Wizji lokalnej wydaje się naturalne ze względu na podobieństwo ideowe tych utworów oraz szczegółowość zawartych w nich wizji zastosowania technologii etyki. We „Wprowadzeniu” omawiam specyfikę filozofowania Lema, zarówno od strony formalnej, jak i treściowej, a jako jego główny przedmiot wskazuję problem wpływu rozwoju technologii na człowieka, społeczeństwo i sferę wartości. Następnie („Życie w świecie nieżyczliwym”) omawiam kontekst, stanowiący tło dla prezentacji dwóch lemowskich wizji technologii etyki. Jest nim Doktryna Trzech Światów, która wprawdzie stanowi integralną cześć Wizji lokalnej, ale jej wymowa wyjaśnia też motywację Lema dla podjęcia idei betryzacji. W części „Życie w społeczeństwie pozbawionym agresji i ryzyka” omawiam hipotetyczne społeczeństwo poddane betryzacji – zabiegowi eliminującemu skłonności agresywne. W części „Życie w środowisku całkowicie bezpiecznym” omawiam hipotetyczne społeczeństwo żyjące w etykosferze, czyli „inteligentnym” środowisku zaprogramowanym tak, by dbać o bezpieczeństwo jego członków, a także przedstawiam krótkie porównanie betryzacji i etykosfery. W „Zakończeniu” wskazuję na miejsce rozważań Lema w ramach typologii utopii zaproponowanej przez Bernarda Suitsa. 

Słowa kluczowe: Stanisław Lem, technologia, etyka, zło, betryzacja, etykosfera, Doktryna Trzech Światów.

 

–––––––––

 

Łukasz Kucharczyk 

Cardinal Stefan Wyszyński’s University, Warsaw, Poland.

Email: l.kucharczyk@uksw.edu.pl 

 

THE BODY AND THE UNIVERSE: ON CORPOREALITY IN STANISŁAW LEM’S RETURN FROM THE STARS

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.9 

 

ABSTRACT 

The paper develops the implicit as well as explicit meaning which evokes Stanisław Lem’s concept of the Body and the Corporality portrayed in the novel Return from the Stars. Moreover, Lem’s novel about an astronaut Hal Bregg and his return on Earth is analysed. In this novel author uses the idea of Einstein’s twin paradox. Hal Bergg—the stereotype of masculinity—is confronted with decadent and egalitarian society, which may be refers to the reunion masculinity with femininity. Such storyline shows the multidimensionality of the issue of Corporality, and presents the Body as a epistemological metaphor of modernism and postmodernism. In addition, the Body is depicted in the Return of the Stars as a figure of a mask and a costume. Furthermore, the Body in Lem’s novel is also interpreted as part of the Universe—as the boundary between what is temporary and what is infinite and transcendent. 

Keywords: body, corporeality, universe, utopia, dystopia, Stanisław Lem. 

 

–––––––––

 

Barbara Dzida, Tomir Jędrejek, Andrzej Łukasik 

Andrzej Łukasik — Institute of Philosophy, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland. 

Email: andrzej.m.lukasik@gmail.com 

Barbara Dzida —   Email: dzida.barbara@tlen.pl 

Tomir Jędrejek —  Email: jedrejektomir@gmail.com 

 

WHAT DID LEM THINK OVER?

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.10

 

ABSTRACT 

Stanisław Lem is considered the most outstanding representative of Polish and one of the most eminent representatives of world science-fiction literature, as well as a futurologist and—at least by some—a philosopher who, in the form of novels and short stories written in the convention of science fiction and the so-called discursive prose, touched upon important philosophical problems concerning the place of man in the Universe, the effects of technological and civilisational progress and the issue of the limits of cognition. The article reconstructs and analyses the main philosophical problems presented in the work Filozoficzny Lem. Wybór tekstów Stanisława Lema i opracowania [The Philosophical Lem. A Selection of Texts by Stanisław Lem and Studies] edited by Filip Kobiela and Jakub Gomułka. 

Keywords: Stanisław Lem, fantasy, futurology, consciousness, virtual reality, transhuanism, anthropic principle, evolution.

 

–––––––––

 

Andrew Targowski 

Western Michigan University, Kalamazoo, MI 49008, USA.

Email: andrew.targowski@wmich.edu 

 

DIGITAL EDUCATION STRATEGIES

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.11

 

ABSTRACT 

This study analyzes and discusses key strategies for digital education. It begins by examining and defining several key concepts, including global citizenship, digital citizenship, computational thinking, informational thinking, and systemic thinking. Moreover it analyzes the role of leadership in the age of digitalization and advocates for panoramic leadership. Then it compares STEM-based education with STEAMbased education extended by panoramic leadership – STEAMPL. 

Keywords: computational thinking, digital citizenship, digital humanities, global citizenship, informational thinking, Internetization, STEAM, STEAMPL, systemic thinking, panoramic leadership.

 

–––––––––

 

Emanuele Lacca 

University of South Bohemia, Kněžská 8, 37001, České Budějovice, Czech Republic. 

Email: lacca@jcu.cz 

 

SUNT INTELLIGIBILIA ENTIA QUAE SUNT VERA. A LATE MEDIEVAL INTERPRETATIONOF INTENTIONALITY 

doi:10.37240/FiN.2022.10.1.12 

 

ABSTRACT 

The aim of this contribution is to present the theory of intentionality proposed by the Spanish Dominican Lope de Barrientos (1382–1469), as it is offered by his Clavis Sapentiae: in this erudite work, written at the turn of the 15th century in the context of the new-born School of Salamanca, the terms proper to the gnoseological lexicon of the Thomist scholasticism are taken into consideration, analysed and renewed in a new original way. This makes possible to demonstrate from one hand how the tradition opened by Thomas Aquinas is inherited in the upcoming Renaissance and from another hand to look how a typical Renaissance scholar as Barrientos builds a theory of knowledge that is original, although faithful to the Thomist tradition to which it has been continuously and cogently referred and consulted. 

Keywords: Lope de Barrientos, School of Salamanca, intentionality, first intentions, second intentions. 

 

–––––––––

 

Anna Gańko

Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00–927 Warszawa. 

Email: anna.ganko@uw.edu.pl 

 

UMYSŁ UCIELEŚNIONY. PROBLEM ISTNIENIA PRZESTRZENI W NOWEJ TEORII WIDZENIA GEORGE’A BERKELEYA

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.13 

 

STRESZCZENIE

Berkeley – filozof powszechnie kojarzony ze swoją tezą o nieistnieniu świata materialnego, nie zgodziłby się ze stwierdzeniem, że cały świat składający się z – jak twierdzi – idei znajduje się jedynie w umyśle poznającej osoby. Nie zgodziłby się również z tym, że postrzegane rzeczy znajdują się w absolutnej, zewnętrznej przestrzeni. Artykuł ma na celu przedstawienie Berkeleyowskiego rozwiązania powyższej alternatywy związanej z kategorią przestrzeni wyłaniającej się z tekstu Próby stworzenia nowej teorii widzenia. W Nowej Teorii Widzenia Berkeley wykłada swój pogląd na postrzeganie wzrokowe. Zaczyna wywód od rozstrzygnięcia kwestii wzrokowego postrzegania odległości, a ta kwestia prowadzi go do znacznie dalszych rozstrzygnięć – w tym do koncepcji przestrzeni relatywnej, ugruntowanej w cielesnym doświadczeniu poznającego podmiotu. 

Słowa kluczowe: George Berkeley, Nowa Teoria Widzenia, przestrzeń, immaterializm, problem Molyneux. 

 

–––––––––

 

Giulia Cirillo 

Jagiellonian University, Cracow, Poland.

Email: giulia.cirillo1@gmail.com 

 

A CIRCLE OR A SPIRAL? THE PRIMEVAL, TROPOLOGICAL SCHEME IDENTIFIED IN THE STRUCTURE OF TRUTH THEORIES 

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.14 

 

ABSTRACT 

Applying linguistic tropes to the deep structure which underlay the 19th century historical imagination Hayden White derived from the vault of philosophical richness contained in Giambattista Vico’s La Scienza Nuova. Now the treasure trove becomes a source of one more illuminating analogy. The following study demonstrates how metaphor, metonymy, synecdoche and irony can be identified with five major theories of truth: the correspondence, pragmatic, coherence, deflationary and the semantic one. Theories are evoked on the basis of texts by philosophers themselves (Bertrand Russell, Charles Sanders Peirce, Brand Blanshard et al.). Moreover, a numerical mismatch between them and the four tropes should be seen as everything but unwanted. The concept of irony has multiple interpretations, and so mapping it onto the semantic theory will expose the relation between truth accounts and the principle of their development. In the end, there emerges a pattern in the shape of a circle or a spiral—two models of infinity along which runs the human quest for meaning of truth. 

Keywords: Truth, tropes, Hayden White, Giambattista Vico, figuration. 

 

–––––––––

 

Zuzanna Sima 

Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska.

Email: zuzanna.wilczynska@student.uj.edu.pl 

 

BADANIA JĘZYKOWEGO OBRAZU ŚWIATA A HERMENEUTYKA HANSA GEORGA GADAMERA

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.15 

 

STRESZCZENIE

Hans Georg Gadamer w swoich rozważaniach nad istotą hermeneutyki w szczególny sposób akcentuje rolę języka w poznaniu i rozumieniu świata. W artykule podejmowana jest próba znalezienia zastosowania hermeneutyki Gadamera w prowadzonych przez lingwistów badaniach nad językowym obrazem świata. Pierwsza część pracy poświęcona jest językowemu obrazowi świata (JOS) w lingwistyce, druga dotyczy zaś hermeneutyki Hansa Georga Gadamera. Trzeci rozdział, łączący tematykę dwóch poprzednich, odpowiada na pytanie stawiane jako cel pracy. Prezentowane tu rozważania mieszczą się w szerszej refleksji nad filozoficznymi podstawami badań lingwistycznych.

Słowa kluczowe: językowy obraz świata, hermeneutyka, Gadamer, JOS. 

 

–––––––––

 

Józef Leszek Krakowiak 

Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 3, 00-001 Warszawa, Polska.

Email: j.k.l@wp.pl 

 

ROLA WIEDZY NAUKOWEJ W POETYCKIEJ KREACJI ŚWIATA ŻYCIA WISŁAWY SZYMBORSKIEJ. CZĘŚĆ I

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.16 

 

STRESZCZENIE

Ten tekst jest pierwszą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości. 

Słowa kluczowe: Wisława Szymborska, wiedza, nauka, światopogląd naukowy.

 

–––––––––

 

Józef Leszek Krakowiak 

Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 3, 00-001 Warszawa, Polska.

Email: j.k.l@wp.pl 

 

ROLA WIEDZY NAUKOWEJ W POETYCKIEJ KREACJI ŚWIATA ŻYCIA WISŁAWY SZYMBORSKIEJ. Część II

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.17

 

STRESZCZENIE

Ten tekst jest drugą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości. 

Słowa kluczowe: Wisława Szymborska, wiedza, nauka, światopogląd naukowy. 

 

–––––––––

 

Marcin Gileta 

Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. 

Email: gileta@wp.pl 

 

KRYTERIA ESTETYCZNE W NAUCE W UJĘCIU GRZEGORZA BIAŁKOWSKIEGO

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.18 

 

STRESZCZENIE

Ten tekst jest prezentacją i analizą poglądów Grzegorza Białkowskiego w kwestii obecności kryteriów estetycznych w praktyce nauki, głównie w praktyce fizyki. Białkowski należy do fizyków – obok m.in. Henri Poincaré’go, Wernera Heisenberga i Paula Diraca – którzy nie tyko konstatują obecność kryteriów estetycznych w procesie tworzenia i oceniania teorii naukowych, ale też starają się uzasadnić odwoływanie się do takich kryteriów. Białkowski zwraca też uwagę na rolę przeżycia estetycznego w działalności naukowej, a obecność kryteriów estetycznych uzasadnia na podstawie tez naturalizmu. 

Słowa kluczowe: Grzegorz Białkowski, kryteria estetyczne, przeżycie estetyczne, filozofia fizyki, filozofia nauki. 

 

–––––––––

 

Jakub Kopyciński 

Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, Al. Lotników 32/46 02-668 Warszawa. 

Email: jkopycinski@cft.edu.pl 

 

O POSTULACIE KWANTOWEJ ZASADY WZGLĘDNOŚCI 

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.19

 

STRESZCZENIE

W tym artykule analizuje się jedną z prób zszycia i tym samym usunięcia niewspółmierności teoretycznej szczególnej teorii względności z mechaniką kwantową poprzez sformowanie kwantowej zasady względności, przedstawioną w pracy Quantum Principle of Relativity Dragana i Ekerta (2020). Analizowany jest charakter postulatu Dragana i Ekerta i argumentuje się, że bliżej mu jest do wybiegu konwencjonalistycznego niż do nowego paradygmatu w fizyce teoretycznej. Zwraca się też uwagę na faworyzowanie w omawianym artykule instrumentalizmu matematycznego i ontycznego charakteru prawdopodobieństwa w fizyce. 

Słowa kluczowe: filozofia fizyki, wybieg konwencjonalistyczny, paradygmat, instrumentalizm, przypadkowość ontyczna.

 

–––––––––

 

Andrzej Gecow 

badacz niezależny, nieetatowy współpracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN 

Email: andrzej.gecow@gmail.com 

 

UWAGI O TOMIE PRAC ZEBRANYCH KRZYSZTOFA CHODASEWICZA ZAGADKA ŻYCIA

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.20 

 

STRESZCZENIE

Krzysztof Chodasewicz (1982–2016) zmarł bardzo młodo, ale jego publikacje silnie wpłynęły na polskie środowisko naukowe w zakresie filozofii życia w sensie biologicznego procesu, jego rozumienia i definiowania. Był to temat w Polsce praktycznie zapomniany. To Chodasewicz zgromadzonymi w omawianym zbiorze artykułami dał polskiemu czytelnikowi obraz obecnego stanu rozważań w tym temacie na świecie. Nie jest to jedynie przegląd współczesnych stanowisk – w każdym artykule Chodasewicz przedstawia jakieś swoje nowe koncepcje. Podstawową zaletą zebranych tu publikacji jest delikatna forma uświadamiania rozpiętości możliwych poglądów i problemów, co w temacie istoty i pochodzenia życia budzi zwykle duże emocje i wstępne zastrzeżenia. Niniejszy artykuł to przegląd zgromadzonych w książce tematów i materiałów z uwagami autora tego artykułu. 

Słowa kluczowe: Krzysztof Chodasewicz, filozofia życiabiologicznego, definicja życia.

 

–––––––––

 

Marek Błaszczyk

Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń. 

Email: marek_blaszczyk@onet.eu 

 

WPROWADZENIE DO FILOZOFII KARLA JASPERSA 

doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.21 

 

Celem artykułu jest omówienie książki Mirosława Żelaznego zatytułowanej „Filozofia” Jaspersa Mirosława Żelaznego. Praca przybliża najważniejsze wątki Jaspersowskiego myślenia – dialektyczną metodę filozofowania, rozumienie światopoglądu, fenomen komunikacji egzystencjalnej oraz koncepcję sytuacji granicznych. 

Słowa kluczowe: filozofia, człowiek, egzystencja, egzystencjalizm. 

 

Mark Burgin, Rao Mikkilineni

Mark Burgin — UCLA, Los Angeles, California, USA 

Email: mburgin@math.ucla.edu

Rao Mikkilineni — Golden Gate University, San Francisco, USA 

Email: rmikkilinni@ggu.edu

 

SEVEN LAYERS OF COMPUTATION: METHODOLOGICAL ANALYSIS AND MATHEMATICAL MODELING

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.1

 

ABSTRACT

We live in an information society where the usage, creation, distribution, manipulation, and integration of information is a significant activity. Computations allow us to process information from various sources in various forms and use the derived knowledge in improving efficiency and resilience in our interactions with each other and with our environment. The general theory of information tells us that information to knowledge is as energy is to matter. Energy has the potential to create or modify material structures and information has the potential to create or modify knowledge structures. In this paper, we analyze computations as a vital technological phenomenon of contemporary society which allows us to process and use information. This analysis allows building classifications of computations based on their characteristics and explication of new types of computations. As a result, we extend the existing typologies of computations by delineating novel forms of information representations. While the traditional approach deals only with two dimensions of computation—symbolic and sub-symbolic, here we describe additional dimensions, namely, super-symbolic computation, hybrid computation, fused computation, blended computation, and symbiotic computation.

Keywords: symbol; structure; system; computation; process; symbolic; sub-symbolic; super-symbolic; superstructure; structural machine.

 

–––––––––

 

Piotr (Peter) Bołtuć

University of Illinois at Springfield, USA (Philosophy; Computer Science); The Warsaw School of Economics (Management Theory).

Email: pboltu@sgh.waw.pl

 

NON-REDUCTIVE PHYSICALISM FOR AGI

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.2

 

ABSTRACT

Creature consciousness provides a physicalist account of the first-person awareness (contra Rosenthal). I argue that non-reductive consciousness is not about phenomenal qualia (Nagel’s what it is like to feel like something else); it is about the stream of awareness that makes any objects of perception epistemically available and ontologically present. This kind of consciousness is central, internally to one’s awareness. Externally, the feel about one’s significant other’s that “there is someone home” is quite important too. This is not substance dualism since creature consciousness and functional consciousness are both at different generality levels of physicalism. Surprisingly, pre-Hegel philosophy of pure subject is more fitting with the current engineering approach than analytical phenomenalism. The complementary view of subjectand object-related perspectives, may come from Fichte’s Wissenschaftslehre; but here it is placed, securely within the physicalist paradigm. It is essential to the Engineering Thesis in Machine Consciousness, which helps us understand under what general conditions a machine would be first-person conscious, but when it is merely functionally conscious.

Keywords: Machine consciousness, non-reductive physicalism, non-reductive machine consciousness, creature consciousness, non-reductive consciousness; complementary philosophy, Wissenschaftslehre, two-tier physicalism.

 

–––––––––

 

Kyrtin Atreides

Researcher & COO at AGI Laboratory, Seattle, WA, USA. 

Email: Kyrtin@ArtificialGeneralIntelligenceInc.com

 

PHILOSOPHY 2.0: APPLYING COLLECTIVE INTELLIGENCE SYSTEMS AND ITERATIVE DEGREES OF SCIENTIFIC VALIDATION

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.3​

 

ABSTRACT

Methods of improving the state and rate of progress within the domain of philosophy using collective intelligence systems are considered. By applying mASI systems superintelligence, debiasing, and humanity’s current sum of knowledge may be applied to this domain in novel ways. Such systems may also serve to strongly facilitate new forms and degrees of cooperation and understanding between different philosophies and cultures. The integration of these philosophies directly into their own machine intelligence seeds as cornerstones could further serve to reduce existential risk while improving both ethical quality and performance.

Keywords: mASI, AGI, Uplift, Collective Intelligence, Collective Superintelligence, Hybrid Collective Superintelligence Systems, HCCS, existential risk, ethical quality, cooperation.

 

–––––––––

 

Jeffrey White

University Missouri-Columbia, NOVA-LINCS, Departamentode Informática, FCT/UNL, Quinta da Torre P-2829-516, Caparica, Portugal, and OIST Okinawa, Japan

Email: jeffreywhitephd@gmail.com

 

ON A POSSIBLE BASIS FOR METAPHYSICAL SELF DEVELOPMENT IN NATURAL AND ARTIFICIAL SYSTEMS

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.4​

 

ABSTRACT

Recent research into the nature of self in artificial and biological systems raises interest in a uniquely determining immutable sense of self, a “metaphysical ‘I’” associated with inviolable personal values and moral convictions that remain constant in the face of environmental change, distinguished from an object “me” that changes with its environment. Complementary research portrays processes associated with self as multimodal routines selectively enacted on the basis of contextual cues informing predictive self or world models, with the notion of the constant, pervasive and invariant sense of self associated with a multistable attractor set aiming to ensure personal integrity against threat of disintegrative change. This paper proposes that an immutable sense of self emerges as a global attractor which can be described as a project ideal self-situation embodied in frontal medial processes during more or less normal adolescent development, and that thereafter serves to orient agency in the more or less free development of embodied potentials over the life course in effort to realize project conditions, phenomenally identified with the felt pull towards this end as purpose of and source of meaning in life. So oriented, life-long self-development aims to embody solutions to problems at different timescales depending on this embodied purpose, ultimately in the service of evolutionary processes securing organism populations against threats of disintegrative change over timespans far beyond that of the individual. After characterizing the target sense of self, research circling this target is briefly surveyed. Self as global project and developmental neural correlates are proposed. Then, the paper discusses some implications for research in biological and artificial systems. Building from earlier work in cognitive neurorobotics, discussion affirms the value of reinforcement rituals including prayer in metaphysical self-development, considers implications for value alignment and rights associated with free will in the context of artificial intelligence and robot religion, and concludes by emphasizing the importance of self-development toward project ideals as source of meaning in life in the current social-political environment.

Keywords: self, purpose in life, default mode network, predictive processing, AI value alignment, developmental robotics.

 

–––––––––

 

Eduardo Camargo, Ricardo Gudwin

Eduardo Camargo — DCA-FEEC-UNICAMP, Av. Albert Einstein, 400 13083-852, Campinas, SP, Brasil.

Email: cepca-margo@gmail.com

Ricardo Gudwin — DCA-FEEC-UNICAMP, Av. Albert Einstein, 400 13083-852, Campinas, SP, Brasil.

Email: gudwin@unicamp.br

 

FROM SIGNALS TO KNOWLEDGE AND FROM KNOWLEDGE TOACTION: PEIRCEAN SEMIOTICS AND THE GROUNDING OF COGNITION

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.5

 

ABSTRACT

Cognition is meant as the process of acquiring knowledge from the world. This process is supposed to happen within agents, which build such knowledge with the purpose to use it to determine their actions on the world. Following Peircean ideas, we postulate that such knowledge is encoded by means of signs. According to Peirce, signs are anything that can be used to represent anything else. Also, for Peirce, to represent means to be able to generate another sign, called the interpretant of the original sign, which still holds the same power of interpretability, I.e, its power to be transformed into a new sign, holding this same power. This happens through a processcalled semiosis, the process by which a sign is transformed into an interpretant. This whole process is performed with the aim of subsidizing the agent in deciding its behavior. So, even though the semiosis process has the power to continue infinitely, it usually stops whenever the generated interpretant brings enough information in order for the agent to effectively act in the world. We take signals to be the substract of signs. Signals are any physical property, which can be measured and captured by the agent, by means of its sensors. This includes any kind of internal memory the agent is able to have access, in order to operate. In this sense, signs can be both in the world (if these signals come from sensors) and within the own agent’s mind (if signals come from an internal memory). We understandan agent’s mind as the agents’ control system. In either case, signals can be abstracted as numbers. Not simply numbers, but numbers coming from specific sensors or specific memories. Using ideas from Peircean philosophy, in this work we postulate a pathway, in which signals, collected by either sensors or memory, can be organized in such a way that they can be effectively used as knowledge, in order for an agent to be able to decide its actions on the world, on the pursuit of its internal motivations. We postulate that agents identify and create a model of the world based on possibilities, existents, and laws, and based on this model, they are able to decide an action that maximizes the chance for the world to gain a shape, which the agents intend for it to be. This theory is postulated particularly for the case of artificial autonomous agents, meant to be constructed by engineering artifacts.

Keywords: Peircean semiotics, knowledge representation, cognitive science.

 

–––––––––

 

Mariusz Mazurek

Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Science, Nowy Swiat Street 72,00-330 Warsaw, Poland.

Email: mmazurek@ifispan.edu.pl

 

THE PROBLEM OF EXISTENCE OF VIRTUAL OBJECTS FROM THE PHILOSOPHICAL PERSPECTIVE

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.6

 

ABSTRACT

I consider the problem of existence of virtual objects, mainly their mode of existence, while omitting the issue of the criteria of their existence. I present and analyze the concepts of modes (forms, kinds) of existence of virtual objects proposed in the literature of the subject, and then I demonstrate my own position on the issue. My position on the existence of virtual objects has certain points coinciding with the already postulated views, but at the same time it differs from them in some basic aspects. In my view virtual objects are “born” in human individual consciousness as the objects of specific creative states of the mind. So initially they are private objects belonging to the individual subjective sphere. However, their final and ready forms emerge in complex processes of objectifying and autonomizing the respective private conscious states and their objects. In these processes the private objects are transformed into objects intersubjectively accessible and existing in the collective cultural sphere. In both their forms, initial and final, virtual objects are non-material entities: first subjective, then objective. The ontic status of virtual objects is very similar to the status of intangible ideas and all the non-material objects created by the human mind. The main difference consists in that virtual objects are expressed by the use computers programmes, while other non-material objects created by human beings are expressed by use of words, pictures, literature and art works, etc.

Keywords: ontology, virtual existence, virtual objects, artefacts, fictions.

 

–––––––––

 

Bogdan Popoveniuc

Ştefan cel Mare University of Suceava, Strada Universitãţii 13, 720229, Suceava, Romania.

Email: bpopoveniuc@usm.ro

 

PERSONAL AND MORAL IDENTITY IN THE 4^th SPACE

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.7

 

ABSTRACT

The 4th Space concept is a very challenging and puzzling one. The tremendous technological progress of Information and Communication Technologies (ICTs) or Computer-Mediated Communication (CMC), ubiquitous computing, and Extended Reality (XR) make the Gibsonian Cyberspace Matrix an imminent reality in the future. Although, some features can be made more salient, the structure, but most importantly, the effects of living in such environment for human consciousness and morality is almost impossible to predict. Hence, the requisite of a proactionary and comprehensive scientific and technical paradigm for designing the 4th Space, in order to facilitate the adaptation of human species to the brave new technological world, while preserving the humanness and humanism of the humans.

Keywords: 4th Space, cyberspace, Information and Communication Technologies (ICTs), rhizome, autopoietic systems, ubiquitous computing, ISelf, infraethics, dispersion of responsibility

 

–––––––––

 

Christoph M. Abels, Daniel Hardegger

Christoph M. Abels — Hertie School, Friedrichstraße 180, 10117 Berlin, Germany.

Email: c.abels@phd.hertie-school.org

Daniel Hardegger — ZHAW School of Management and Law, Gertrudstrasse 15, 8401 Winterthur, Switzerland.

Email: daniel@hardegger.eu

 

PRIVACY AND TRANSPARENCY IN THE 4th SPACE: IMPLICATIONS FOR CONSPIRACY THEORIES

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.8

 

ABSTRACT

This article investigates the role of privacy and transparency in the 4^th Space and outlines their implications for the development and dissemination of conspiracy theories. We argue that privacy can be exploited by individuals and organizations to spread conspiracy theories online, while organizational transparency, intended to increase accountability and ultimately trust, can have the adverse effect and nurture conspiracy beliefs. Through the lens of the 4^th Space concept, we offer suggestions on how to approach those challenges which emerge as a result of the complex entanglements of both actual and virtual world across time.

Keywords: Transparency, privacy, disinformation, conspiracy theory, 4th space.

 

–––––––––

 

Dustin Gray

University of California, Santa Cruz, 1156 High Street, Santa Cruz, CA 95064, U.S.

Email: dugrayucsc@protonmail.com

 

MODERN FORMS OF SURVEILLANCE AND CONTROL

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.9

 

ABSTRACT

In todays advanced society, there is rising concern for data privacy and the diminution thereof on the internet. I argue from the position that for one to enjoy privacy, one must be able to effectively exercise autonomous action. I offer in this paper a survey of the many ways in which persons autonomy is severely limited due to a variety of privacy invasions that come not only through the use of modern technological apparatuses, but as well simply by existing in an advanced technological society. I conclude that regarding the majority of persons whose privacy is violated, such a violations are actually initiated and upheld by the users of modern technology themselves, and that ultimately, most disruptions of privacy that occur are self-levied.

Keywords: philosophy of technology, data privacy, surveillance, autonomy.

 

–––––––––

 

Magnus Johnsson

Malmö University in Sweden and Magnus Johnsson AI Research AB.

Email: magnus@magnusjohnsson.se

 

PERCEPTION, IMAGERY, MEMORY AND CONSCIOUSNESS

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.10

 

ABSTRACT

I propose and discuss some principles that I believe are substantial for perception, various kinds of memory, expectations and the capacity for imagination in the mammal brain, as well as for the design of a biologically inspired artificial cognitive architecture. I also suggest why these same principles could explain our ability to represent novel concepts and imagine non-existing and perhaps impossible objects, while there are still limits to what we can imagine and think about. Some ideas regarding how these principles could be relevant for an autonomous agent to become functionally conscious are discussed as well.

Keywords: perception, memory, expectations, imagination, consciousness, self-organization, feature maps, associative learning, multimodal integration, cognitive architecture.

 

–––––––––

 

Rafał Maciąg

Jagiellonian University, Institute of Information Studies.

Email: rafal.maciag@uj.edu.pl

 

TOWARDS THE PRAGMATIC CONCEPT OF KNOWLEDGES

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.11

 

ABSTRACT

The article presents and justifies the thesis that the way of understanding knowledge has changed significantly over the last century. This change consists in departing from the classic definition of knowledge formulated by Plato, and in particular in questioning the subjective role of man as the holder of knowledge and abandoning claims to the truthfulness of knowledge. This process was an intensive evolution; its elements are given and justified in the text. Its source was a deep reconstruction of the mode of creating epistemic structures in mathematics and geometry, based on the abandonment of the principle of representation. Knowledge turned out to be determined by the social context, it became dispersed, decentralized, which led to the rejection of the condition of its truthfulness. The last phase of this evolution is knowledge as a phenomenon in the area of digital technologies, in particular artificial intelligence. This evolution has led to the emergence of many variants of knowledge that act as local knowledge, which justifies the use of the plural in this case.

Keywords: knowledge, metamathematics, artificial intelligence, sociology of knowledge, truth.

 

–––––––––

 

Pavel N. Baryshnikov

Departmentof Historical Socio-Philosophical Disciplines, Oriental Studies and Theology, Pyatigorsk State University, 357532, Russian Federation, Pyatigorsk, Kalinin Avenue 9, Russia.

Email: pnbaryshnikov@pglu.ru

 

EXTENSION OF CRITICAL PROGRAMS OF THE COMPUTATIONAL THEORY OF MIND

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.12

 

ABSTRACT

Technological advances in computer science have secured the computer metaphor status of a heuristic methodological toolused to answer the question about the nature of mind. Nevertheless, some philosophers strongly support opposite opinions.Anti-computationalism in the philosophy of mind is a methodological program that uses extremely heterogeneous grounds for argumentation, deserving analysis and discussion. This article provides an overview and interpretation of the traditional criticismof the computational theory of mind (computationalism); its basic theses have been formed in Western philosophy in the last quarterof the 20th century. The main goal is to reveal the content of the arguments of typical anti-computationalist programs and expandtheir application to the framework of the semantic problems of the Classic Computational Theory of Mind. The main fault of the symbolic approach in the classical computationalism is the absence of a full-fledged theory of semantic properties. The relevance of considering these seemingly outdated problems is justified by the fact that the problem of meaning (and generalproblems of semantics) remains in the core of the latest developments in various areas of AI and the principles of human-computerinteraction.

Keywords: anticomputationalism, computational theory of mind, Chinese room, finite automata, symbolic semantics, language of thought.

 

–––––––––

 

Robin K. Hill

University of Wyoming + 1000 E. University Avenue, Department 3315, Laramie, Wyoming 82071 U.S.A.

Email: hill@uwyo.edu

 

A CAUTION AGAINST THE ARTIFICIALISTIC FALLACY

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.13

 

ABSTRACT

The casual justification of the influence of a technology, particularly artificial intelligence, by appeal to the existence of the technology constitutes an artificialistic fallacy, analogous to the naturalistic fallacy that is well-known in philosophy. Similar to an invocation of nature to provide moral warrant (the naturalistic fallacy), modern tech evangelists invoke the burgeoning of hardware and software products in order to promote that burgeoning (the artificialistic fallacy). This fallacy is often tacit or committed by omission. Emerging ethical initiatives emphasize the refinement, explanation, and oversight of AI products rather than their fundamental ethical effect, making the fallacy recursive.

Keywords: philosophy of computing, ethics of computing, artificial intelligence.

 

–––––––––

 

Simon X. Duan

Metacomputics Labs, 11 St Mary Graces Court, Cartwright Street, London, E1 8NB, UK.

Email: simon.x.duan@live.com

 

PLATONIC COMPUTER—THE UNIVERSAL MACHINE THAT BAIDGE€ THE “INVERSE EXPLANATOAY GAP” IN THE PHILOSOPHY OF MIND

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.14

 

ABSTRACT

The scope of Platonism is extended by introducing the concept of a “Platonic computer” which is incorporated in metacomputics. The theoretical framework of metacomputics postulates that a Platonic computer exists in the realm of Forms and is made by, of, with, and from metaconsciousness. Metaconsciousness is defined as the “power to conceive, to perceive, and to be self-aware” and is the formless, contentless infinite potentiality.

Metacomputics models how metaconsciousness generates the perceived actualities including abstract entities and physical and nonphysical realities. It is postulated that this is achieved via digital computation using the Platonic computer. The introduction of a Platonic computer into the realm of Forms thus bridges the “inverse explanatory gap” and therefore solves the “inverse hard problem of consciousness” in the philosophy of mind.

Keywords: Platonism, Platonic computer, pancomputationalism, metacomputics, metaconsciousness, metaprocessor, metadata, metaprogram, abstract entities, physical reality, nonphysical reality.

 

–––––––––

 

Marcin Rabiza

Polish Academy of Sciences, Nowy Swiat 72, oo-330 Warsaw, Poland. 

Email: marcin.rabiza@gmail.com

 

DUAL-PROCESS APPROACH TO THE PROBLEM OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE AGENCY PERCEPTION

doi: 10.37240/FiN.2022.10.zs.15

 

ABSTRACT

Thanks to advances in machine learning in recent years the ability of AI agents to act independently of human oversight,respond to their environment, and interact with other machines has significantly increased, and is one step closer to human-like performance. For this reason, we can observe contemporary researchers’ efforts towards modeling agency in artificial systems.In this light, the aim of this paper is to develop a dual-process approach to the problem of AI agency perception, and to discuss possible triggers of various agency perceptions. The article discusses the agency attribution phenomenon, based on which theargument for the dual-process nature of agency perception is developed. Two distinct types of thinking (processing)involved in human reasoning on AI agency are suggested: Type 1 and Type 2. The first one is fast, automatic, routine, and often unconscious; the second is a slower, controlled, more conscious one. Thesetwo distinct types of processing can yield differing and sometimes conflicting results for human cognition and interaction. Thepreliminary philosophical findings may contribute to further investigations in philosophy of mind or cognitive psychology andcould also be empirically tested in HCI and UX studies.

Keywords: artificial intelligence; perceived agency; agency attribution.

 

Janusz Grygieńć 

Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Nauk Społecznych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 Toruń. 

Email: jgrygienc@umk.pl 

 

CZY POWINNIŚMY BAĆ SIĘ ZALEŻNOŚCI EPISTEMICZNEJ (I JAK BARDZO)? 

 

STRESZCZENIE 

W ostatnich latach nasiliło się wśród badaczy społecznych zainteresowanie problemem wiedzy eksperckiej. Jednym z tematów częściej poruszanych w tym kontekście jest kwestia relacji między ekspertami i laikami. W niniejszym artykule analizuję to zagadnienie przez pryzmat koncepcji zależności epistemicznej sformułowanej przez Johna Hardwiga. Twierdzę, że koncepcja ta stanowi poważne wyzwanie nie tylko dla dominującej w literaturze naukowej wizji prowadzenia badań naukowych, ale też dla demokratycznej wizji polityki. Analizuję trzy spotykane w literaturze przedmiotu strategie odpowiedzi na to wyzwanie: indywidualistyczną, instytucjonalną oraz epistokratyczną. Pierwszą reprezentuje Alvin Goldman, prezentujący strategie pozostające do dyspozycji laika stającego w obliczu wyboru spośród dwóch sprzecznych opinii eksperckich. Drugą jest wiara w potencjał instytucji i norm nauki do rozstrzygnięcia wszystkich kontrowersji zanim skonfrontowani z nimi zostaną laicy. Trzecia nakazuje eliminację problemu zależności epistemicznej poprzez włączanie do dyskusji z ekspertami wyłącznie osób z wystarczającym doświadczeniem praktycznym. W konkluzji twierdzę, że problem zależności epistemicznej nie znajduje przekonującego rozwiązania. Jedyne nadzieje stwarzają strategie jego ominięcia, a nie konfrontacji z nim. 

Słowa kluczowe: zależność epistemiczna, eksperci, wiedza ekspercka, demokracja, epistemologia społeczna. 

 

–––––––––

 

Agnieszka Lekka-Kowalik 

Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin.

Email: alekka@kul.pl 

 

AKADEMICKA NAUKA PRZEMYSŁOWA I JEJ NORMY PRICE

 

STRESZCZENIE 

Ćwierć wieku temu John Ziman sformułował tezę, iż nauka akademicka i nauka przemysłowa stapiają się w jeden system nauki postakademickiej i zarazem postprzemysłowej, w którym Mertonowskie normy nauki akademickiej wyrażone akronimem CUDOS (communism, universalism, disinterestedness, organized scepticism) ustępują miejsca normom nauki przemysłowej wyrażonym akronimem PLACE (proprietary, local, authoritarian, commissioned, expert). W niniejszym artykule bronię tezy, iż ów system wyewoluował w system akademickiej nauki przemysłowej, której normy można wyrazić akronimem PRICE: patron relevant, innovative, competitive, econometrical. Reformowanie nauki akademickiej okazuje się wobec tego także jej re-normowaniem w zakresie i etyki, i organizacji badań. Źródłem owej transformacji jest utożsamienie wiedzy z towarem. Etyka badań naukowych przekształca się w etykę produkcji wiedzy, a instytucje naukowe to producenci wiedzy, która staje się „towarem epistemicznym”, gdy jest na tenże fragment zapotrzebowanie jako na coś, co zaspokaja potrzeby „konsumentów”. Naukowcy są zaś elementem procesu produkcji wiedzy, a sam ten proces podlega kalkulacjom rynkowym. Nie podważa to epistemicznej wartości danego projektu badawczego i jego wyników, ale prowadzi do kontrowersyjnych konsekwencji, m.in. do fragmentaryzacji i aspektualizacji wiedzy, związania kierunków badawczych z interesami podmiotów władzy i ignorowania krytyki transformatywnej. W rezultacie niekiedy to, co było w nauce Mertonowskiej traktowane jako zagrożenie czy wykroczenie przeciwko etosowi nauki okazuje się racjonalnym zachowaniem przedsiębiorcy funkcjonującego na rynku dóbr i usług epistemicznych. Akademicka nauka przemysłowa nie jest też w stanie pełnić w społeczeństwie ról poza-instrumentalnych (kształtowania światopoglądu, wspierania społecznej racjonalności, dostarczania niezależnych ekspertów), które pełniła nauka akademicka. Próby zapobiegania tym problemom czy zagrożeniom będą zaś z góry skazane na niepowodzenie, ponieważ środki zaradcze są oparte na innym rozumieniu wiedzy. 

Słowa kluczowe: nauka akademicka, nauka przemysłowa, akademicka nauka przemysłowa, etyka badań naukowych, etyka produkcji wiedzy, wiedza jako towar epistemiczny, poza-instrumentalne role nauki. 

 

–––––––––

 

Rafał Paweł Wierzchosławski 

Liberal Arts and Sciences, Collegium Historicum UAM, Poznań. 

Email: rafalpawelwie@gmail.com

 

FUNKCJONOWANIE NAUKI POZA AKADEMIĄ – NAUKA PROTESTANCKA, MODERNIZM WYBORU I WIEDZA EKSPERCKA 

 

STRESZCZENIE 

W artykule omawiam najnowsze dyskusje na temat metodologicznego statusu wiedzy naukowej w obrębie akademii i poza akademią. Dyskutuję kwestie spadku zaufania społecznego do nauki (społeczeństwo ryzyka i strachu) oraz post-prawdy. Przedstawiam trzy stanowiska, określające relacje pomiędzy oficjalną nauką akademicką a innymi formami wiedzy (wiedzy laików) oraz formami użycia wiedzy poza akademią (w polityce). Pierwsze stanowisko to modernizm wyboru Harry’ego Collinsa i Roberta Evansa ujmujące trzecią falę sporów o naukę. Modernizm wyboru określa sposób podejmowania decyzji politycznych z rekomendacji uczonych, którzy mają samoświadomość metodologiczną możliwości i ograniczeń wiedzy naukowej. Drugim stanowiskiem jest propozycja Steve’a Fullera nauki protestanckiej jako formy wiedzy na własny użytek uwarunkowanej post-prawdą. W tym ujęciu wiedzę może wytwarzać każdy, ale musi ona spełniać specyficzne kryteria. Trzecim stanowiskiem jest zaproponowane przez Marka R. Browna ujęcie wiedzy eksperckiej jako reprezentacji rozmaitych opcji światopoglądowych czy kulturowych; ich reprezentanci zlecają ekspertom stosowne przedstawienie rekomendacji do podjęcia określonych decyzji politycznych. 

Słowa kluczowe: Nauka protestancka, kondycja post-prawdziwościowa, wiedza naukowa na własny użytek, trzecia fala studiów nad nauką, wiedza ekspercka, Steve Fuller, Harry Collins, Robert Evans, Mark R. Brown. 

 

–––––––––

 

Marcelina Zuber 

Instytut Socjologii, Uniwersytet Wrocławski, ul. Koszarowa 3, 51–149 Wrocław. 

Email: marcelina.zuber@uwr.edu.pl 

 

UCZENI WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI: „KOMUNIZM” ETOSU UCZONYCH
JAKO NORMA ETYCZNA CZY ZASADA REGULUJĄCA PRAKTYKĘ BADAWCZĄ 

 

STRESZCZENIE 

Celem niniejszego artykułu jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jaką rolę może obecnie pełnić Mertonowska koncepcja etosu uczonych, a szczególnie jego norma „komunizmu” w opisie i wyjaśnianiu mechanizmów funkcjonowania współczesnej nauki. Merton przedstawia normy etosu uczonych jako reguły etyczne oraz technologiczne, czyli rzeczywiście regulujące praktykę badawczą. Szczególnie istotną rolę odgrywa norma ”komunizmu”, nakazującą uczonym dzielenie się wynikami swojej pracy badawczej z innymi członkami środowiska oraz ze społeczeństwem. W artykule zostały zaprezentowane alternatywne wobec Mertonowskiej wizje funkcjonowania społeczności uczonych: koncepcja pola naukowego autorstwa Pierra Bourdieu oraz konwersji kapitału w ramach „cyklu wiarygodności” zaproponowane przez Brunona Latoura i Steve’a Woolgara. W żadnej z tych wizji reguła „komunizmu” nie organizuje praktyki badawczej. Istotne dla precyzyjnego opisu reguł działania w nauce jest uwzględnienie roli zmiennych historycznie modeli uprawiania nauki (model amatorski, akademicki, zawodowy, post-akademicki). Przestrzeganie normy komunizmu jest możliwe jedynie w modelu akademickim, podczas gdy współcześni badacze w coraz większym stopniu uprawiają naukę albo w ramach korporacji (model zawodowy), albo pozostając w Akademii i korzystając z funduszy prywatnych (model post-akademicki) – w takiej sytuacji przestrzeganie normy komunizmu, nawet traktowanej jako reguła moralna, nie jest możliwe. 

Słowa kluczowe: etos uczonych, Robert Merton, Bruno Latour, Steve Woolgar, akademicki, post-akademicki model uprawiania nauki, John Ziman, Sheldon Krimsky. 

 

–––––––––

 

Andrzej Stawicki 

Instytut Socjologii UMCS, Pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20031 Lublin. 

Email: andrzej.stawicki@poczta.umcs.lublin.pl

 

TWORZENIE WIEDZY NA POGRANICZU NAUKI
I PRAKTYKI W UJĘCIU SYSTEMOWYM. PRZYPADEK POLSKICH NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH
 

STRESZCZENIE 

W artykule przedstawiono wnioski z badań dotyczących zmiany praktyk tworzenia wiedzy w naukach społecznych i humanistycznych, wynikającej ze współpracy badawczej z otoczeniem społeczno-gospodarczym. W badaniach skupiono się przede wszystkim na wpływie takiej współpracy na rozwój wiedzy naukowej w tych dziedzinach. Ramą teoretyczną przyjętą w analizie jest koncepcja nauki jako autopojetycznego, systemu społecznego, wywodząca się z socjologicznej teorii Niklasa Luhmanna (przedstawionej w jego książce: Die Wissenschaft der Gesellschaft, Suhrkamp, Frankfurt a. M. 1990). Wyniki badania wskazują, że współpraca systemu nauki z innymi subsystemami społecznymi w jej otoczeniu istotnie wpływa zarówno na praktyki tworzenia wiedzy, jaki i na jej ostateczny charakter. Wiedza taka, przy spełnieniu określonych warunków, może stać się elementem komunikacji naukowej, jednak istnieje szereg ograniczeń, które wynikają z odmiennych racjonalności współpracujących subsystemów. Poważną barierą jest podporządkowanie procesu badawczego wyłącznie potrzebom systemów zewnętrznych, co w połączeniu z wysoką selektywnością systemu nauki powoduje, że wiedza powstająca we współpracy, mająca głównie charakter operacyjny, nie jest akceptowana przez system nauki. Istnieje jednak duży potencjał tego typu praktyk, gdyż wiedza dzięki nim powstająca, po odpowiedniej translacji na kod systemowy nauki i osadzeniu w jej szerszym kontekście, może ją istotnie wzbogacić m.in. o niedostępne w inny sposób dane empiryczne oraz inne punkty widzenia, mogące stać się podstawą do dalszych dociekań naukowych. Badania pokazują, że w przypadku wielu przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych potencjał ten jest skutecznie wykorzystywany. 

Słowa kluczowe: Nauki społeczne i humanistyka, Tryb 2 tworzenia wiedzy, autopojeza systemu nauki, teoria systemów społecznych, współpraca nauki z jej otoczeniem. 

 

–––––––––

 

Katarzyna Krzemińska 

Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, ul. Grodzka 52, 31–044 Kraków. 

Email: katarzyna.krzeminska@student.uj.edu.pl 

 

SPOŁECZNE TWORZENIE KRYTERIÓW DEMARKACYJNYCH MIĘDZY NAUKĄ I PSEUDONAUKĄ 

 

STRESZCZENIE 

W poniższym tekście podejmuję problem umacniania granic świata nauki przez instytucje naukowe – w tym przypadku polskie towarzystwa naukowe różnych dyscyplin nauki. Na podstawie analizy treści statutów wybranych towarzystw chcę wypracować zestaw pytań badawczych dotyczących roli towarzystw naukowych w oddzielaniu tego, co uznawane jest za naukowe, od tego, co naukowe nie jest. Pytania te mogą zostać wykorzystane w bardziej pogłębionych badaniach. Przyjmuję perspektywę konstruktywistyczną, skupiam się na sposobach wytwarzania nauki i oddzielania jej od pseudonauki. Nie podejmuję kwestii (nie)poprawności odrzucanych przez świat nauki twierdzeń. 

Słowa kluczowe: socjologia nauki, towarzystwa naukowe, pseudonauka, nauka, instytucje społeczne. 

 

–––––––––

 

Józef Dębowski 

Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn. 

Email: jozdeb@poczta.onet.pl 

 

O KLASYCZNIE POJĘTEJ PRAWDZIE, POSTPRAWDZIE I ZASADZIE ŹRÓDŁOWOŚCI

 

STRESZCZENIE 

W niniejszym artykule, po krótkiej (dziesięciopunktowej) charakterystyce klasycznej koncepcji prawdy, wskazuję na jej naukową doniosłość i wszechstronną użyteczność, w tym m.in. na możliwość aplikacji w niektórych środowiskach wirtualnych, np. w odniesieniu do obiektów wirtualnych typu A i typu C. W artykule podkreślam również, iż — niezależnie od wyobrażeń promotorów i fundatorów „epoki postprawdy” (np. woli polityków, propagandystów czy autorów rozmaitych teorii spiskowych) — klasycznie pojęta prawda jest zasadniczo nieusuwalna z dyskursu społecznego, w tym także z filozoficznego i naukowego. 

Słowa kluczowe: prawda, postprawda, rzeczywistość, rzeczywistość wirtualna, myśl, poznanie, wiedza, wiedza naukowa, realizm, obiektywizm, korespondencyjna teoria prawdy, korespondencja mocna, korespondencja słaba. 

 

–––––––––

 

Małgorzata Czarnocka 

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa. 

Email: mczarnocka@ifispan.edu.pl 

 

NATURA POST-PRAWDY 

 

STRESZCZENIE 

Wykazuję, że post-prawda jest blisko pokrewna prawdzie pragmatycznej w ujęciu Williama Jamesa, tj. prawdzie „użytecznościowej”. Jako taka post-prawda nie może być kwalifikowana – jak to się nagminnie utrzymuje – jako fałsz (negacja prawdy) w sensie zadanym w klasycznej idei prawdy. Post-prawdziwość nie jest bowiem wartością poznawczą w klasycznym systemie wartości poznawczych, a środkiem działania, a konkretniej środkiem realizowania interesów jej dysponentów przy pomocy kamuflażu poznawczego. Obecna erupcja post-prawd jest efektem rozpowszechnienia się pragmatycznego systemu wartości i infekowania nim całej sfery publicznej oraz prywatnej. 

Słowa kluczowe: post-prawda, prawda pragmatyczna, William James, partykularny interes. 

 

–––––––––

 

Tomasz Walczyk 

Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, Lublin.

Email: tomasz.walczyk@poczta.umcs.lublin.pl 

 

ZAGADNIENIE WIEDZY ROZSZERZONEJ Z PERSPEKTYWY EPISTEMOLOGII ROZSZERZONEJ I TELEEPISTEMOLOGII 

 

STRESZCZENIE 

Celem artykułu jest wskazanie wstępnych warunków jakie powinna spełniać koncepcja wiedzy rozszerzonej. Artefakty poznawcze bez wątpienia wpływają na ludzkie procesy poznawcze i wiedzę. Badania dotyczące wiedzy powinny zatem uwzględniać istotne przemiany technologiczne. W artykule wykorzystuję koncepcję umysłu rozszerzonego, a w ramach badań epistemologicznych reliabilistyczne teorie uzasadnienia. Efektem tej kombinacji jest analiza zjawiska wiedzy rozszerzonej na przykładach rozszerzonej percepcji i rozszerzonej pamięci. Istotnego wsparcia dostarczają badania prowadzone na gruncie epistemologii rozszerzonej i teleepistemologii. 

Słowa kluczowe: wiedza rozszerzona, umysł rozszerzony, teleepistemologia, epistemologia rozszerzona, rozszerzony system poznawczy, wiedza telerobotyczna, rozszerzona rzeczywistość. 

 

–––––––––

 

Marcin Trybulec 

Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, Lublin.

Email: marcin.trybulec@umcs.pl 

 

W STRONĘ EPISTEMOLOGII ARTEFAKTÓW POZNAWCZYCH 

 

STRESZCZENIE 

Tekst uzasadnia potrzebę filozoficznej refleksji dotyczącej używanego w nurcie poznania usytuowanego pojęcia artefaktu poznawczego. Artykuł wytycza obszar projektowanej epistemologii artefaktów poznawczych oraz diagnozuje problemy związane z powszechnie stosowanymi sposobami konceptualizacji artefaktów poznawczych. Analiza założeń milcząco przyjmowanych w badaniach nad artefaktami pozwala zdiagnozować problem reifikacji artefaktów poznawczych oraz problemy związane ze stosowaniem modelu wzmocnienia przy opisie relacji między narzędziem a użytkownikiem. Ponadto, tekst przedstawia problem artefaktów niereprezentujących oraz wyróżnia, dotychczas niedostrzeganą, klasę artefaktów metapoznawczych.

Słowa kluczowe: artefakty poznawcze, artefakty niereprezentujące, artefakty metapoznawcze, artefakty dynamiczne, artefakty wewnętrzne, poznanie usytuowane, epistemologia artefaktów. 

 

–––––––––

 

Maciej Wodziński, Marek Hetmański 

Maciej Wodziński — Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin. 

Email: maciek.wodzinski@poczta.umcs.lublin.pl 

Marek Hetmański — Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin. 

Email: marek hetmanski@poczta.umcs.lublin.pl 

 

WIEDZA EKSPERCKA I EKSPERCKOŚĆ PRZEZ DOŚWIADCZENIE W DZIEDZINIE AUTYZMU: 

KONTEKST POZAINSTYTUCJONALNY

 

STRESZCZENIE 

W artykule przedstawione są koncepcje i teorie wiedzy eksperckiej, a także dyskusje nad epistemologicznym statusem wiedzy eksperckiej, kompetencji poznawczych wchodzących w zakres eksperckości oraz autorytetu eksperta. Są one traktowane jako rodzaj wiedzy pozainstytucjonalnej, tylko w niewielkim stopniu nawiązującej do wiedzy naukowej i akademickich środowisk. Zreferowane zostają stanowiska A. Goldmana, H. Collinsa i R. Evansa, Z. Majdika i W. Keitha, T. Burge’a oraz J. Shanteau w kwestii prawomocności wiedzy eksperckiej oraz sposobów jej uzasadniania. Wskazuje się na problematyczność i pewne ograniczenia tradycyjnych stanowisk w sprawie wiarygodności wiedzy eksperckiej i autorytetu eksperta. Na przykładzie zjawiska spektrum autyzmu i tradycyjnych sądów na jego temat – w szczególności ekspertyz wydawanych o osobach nim objętych oraz potocznych opinii i stereotypów – przedstawiona zostaje dyskusja nad zmianami zachodzącymi w tej dziedzinie wiedzy i społecznej praktyki. Omawiane są koncepcje eksperckości przez doświadczenie w temacie autyzmu, w tym również tzw. samorzecznictwa i samorzecznictwa-naukowców. Te nowe postawy poznawcze i społeczne funkcje ekspertów ds. spektrum autyzmu analizowane są również od strony epistemologicznej wiarygodności tego rodzaju wiedzy i kompetencji. 

Słowa kluczowe: wiedza ekspercka, eksperckość, prawomocność wiedzy, kompetencje poznawcze, autorytet eksperta, eksperckość przez doświadczenie, spektrum autyzmu. 

 

–––––––––

 

Jerzy Gołosz 

Instytut Filozofii UJ, ul. Grodzka 52, Kraków. 

Email: jerzy.golosz@uj.edu.pl

 

PITAGOREJCZYCY, ALBO POCHWAŁA METAFIZYKI  

 

STRESZCZENIE 

 

Artykuł ten stara się pokazać, iż podstawową zasadą metafizyczną pitagorejczyków było przekonanie o harmonii i porządku świata, które miały się najpierw przejawiać w jego strukturze arytmetycznej, zastąpionej następnie po odkryciu wielkości niewspółmiernych (czyli liczb niewymiernych, jak je nazywamy obecnie) strukturą geometryczną. Na przykładzie metafizyki i nauki pitagorejskiej artykuł pokazuje wzajemne związki pomiędzy metafizyką i nauką. Dowodzi z jednej strony niezbędności tej pierwszej dla tej drugiej, dla której pełni rolę przewodnika, z drugiej zaś pokazuje, w jaki sposób poszukiwania naukowe mogą nas zmuszać do modyfikacji wyjściowej metafizyki wówczas, kiedy ta jest nietrafna i nie sprawdza się w badaniach naukowych. Artykuł ten stara się też wykazać na przykładzie pitagorejczyków niezbędność realistycznego podejścia do poznania, czyli konieczność wyjścia poza to, co jest dane w zjawiskach. 

Słowa kluczowe: pitagorejczycy; metafizyka, nauka, realizm naukowy; filozofia nauki; bazowa metafizyka; interpretacyjna metafizyka. 

 

–––––––––

 

Marek Maciejczak 

Wydział Administracji i Nauk Społecznych, plac Politechniki 1, 00-614 Warszawa, Politechnika Warszawska. 

Email: marmaciejczak@poczta.onet.pl 

 

KONTEKST HABITUALNOŚCI W HUSSERLOWSKIEJ TEORII ŚWIADOMOŚCI 

 

STRESZCZENIE 

Świadomość była nicią przewodnią fenomenologicznych dociekań Edmunda Husserla. Rozumiał je jako krytykę doświadczenia a następnie opartej na nim metafizyki i nauki. Fenomenologia to krytyka poznania, metoda badania i stawiania pytań. Husserl, w późniejszych pismach, określił świadomość jako „system intencjonalnych funkcji”, „system intencjonalnych operacji”. Jego korelatem jest spójny i nacechowany prawidłowościami świat. W systemie intencjonalnych funkcji jednym z ważniejszych aspektów są habitualności – wzorce, reprezentacje mentalne, które powstają w procesie „typizacji” i odtąd kierują naszym zwykłym myśleniem i działaniem. Dzięki nim wstępnie określony jest rodzaju obiektu, jego cechy i własności oraz wyznaczone w zasadzie sposoby jego poznawania. Moim zadaniem jest podać charakterystykę szerokiego kontekstu powstawania habitualności, czyli strumienia świadomości i możliwości czucia i ruchu cielesnego podmiotu. Omówię kolejno temporalną strukturę doświadczenia i jego zależność od ruchu i działania cielesnego podmiotu, a następnie scharakteryzuję formę ogólnej zażyłości ze światem. W tym kontekście „nieokreślonej rzeczywistości” rozgrywa się konstytucja i przywoływanie zdeponowanego sensu, antycypacja rodzaju przedmiotu i jego cech. W zakończeniu sformułuję kilka uwag dotyczących habitualności jako źródła pojęć empirycznych.

Słowa kluczowe: Husserl, świadomość, habitualności, typifikacja, pojęcia empiryczne. 

 

–––––––––

 

Krzysztof Sołoducha 

Wojskowa Akademia Techniczna, ul. gen. Sylwestra Kaliskiego 2, 00-908 Warszawa. 

Email: krzysztof.soloducha@wat.edu.pl>

 

KILKA UWAG NA TEMAT NATURALISTYCZNYCH PRÓB RACJONALIZACJI HERMENEUTYKI

 

STRESZCZENIE 

Przedmiotem rozważań jest teza Gianni Vattimo o konieczności racjonalizacji hermeneutyki ze względu na zarzucany jej relatywizm i estetyzm. Z tej perspektywy autor rozważa projekty proponowane przez Bartosza Brożka oraz Chrysostomosa Mantzavinosa, oparte na założeniu głoszącym, że zjawiska poznawcze leżące u podstaw rozumienia ludzkich zachowań oraz będących ich wynikiem artefaktów można opisać przy pomocy metod naturalistycznych. Na końcu bada, czy te próby, przychodzące spoza obszaru ruchu hermeneutycznego, dają nadzieję na wyeliminowanie wad hermeneutyki wymienianych przez Vattimo oraz jakie są perspektywy dalszych badań nad tym problemem. 

Słowa kluczowe: hermeneutyka, racjonalizacja hermeneutyki, filozofia interpretacji, metodologia nauk humanistycznych, naturalizm, dataizacja, performatywna humanistyka, cyfrowa humanistyka, pedagogika.

 

–––––––––

 

Damian Winczewski 

Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Skłodowskiej-Curie 4, Lublin. 

Email: damian.winczewski@gmail.com

 

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY PO „DIAMACIE”: NAUKOWA ONTOLOGIA DIALEKTYCZNA I MATERIALIZM PRZYRODNICZY 

 

STRESZCZENIE 

Celem artykułu jest rekonstrukcja kardynalnych tez i założeń ontologii materialistyczno-dialektycznej w poststalinowskiej marksistowskiej filozofii naukowej, często określanej mianem „marksizmu wschodniego”. Bazując na literaturze źródłowej obejmującej dzieła najwybitniejszych polskich (Stefan Amsterdamski, Stanisław Butryn, Helena Eilstein, Władysław Krajewski, Jan Such, Wiesław Sztumski i inni) oraz radzieckich (Piotr Fiedosiejew, Fiodor Konstantinow, Aleksander Szeptulin, Siergiej Rubinsztajn etc.) autorów prowadzących badania nad związkami materializmu dialektycznego z naukami szczegółowymi, twierdzę, iż powojenny scjentyzm marksistowski precyzuje lapidarne intuicje klasyków marksizmu dotyczące charakteru i założeń materializmu dialektycznego, a zwłaszcza dialektyki przyrody. Wbrew rozpowszechnionym obecnie interpretacjom upatrujących źródeł dogmatyzmu w marksizmie w dominującej roli założeń ontologicznych materializmu dialektycznego i przyrodniczego, wedle niniejszych ustaleń okazuje się, że po jej powojennej modernizacji dialektyczna ontologia została oczyszczona z licznych dogmatów i nieporozumień. Co więcej, okazuje się zgodna z ogólnymi założeniami antystalinowskiej marksistowskiej filozofii społecznej i politycznej. 

Słowa Kluczowe: Materializm dialektyczny, Engels, ontologia, dialektyka, filozofia naukowa, marksizm, nauki przyrodnicze. 

 

–––––––––

 

Alina Bernadetta Jagiełłowicz 

Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Koszarowa 3; 51-149 Wrocław. 

Email: alina.jagiellowicz@uwr.edu.pl 

 

ZAANGAŻOWANA FILOZOFIA OCHRONY ZDROWIA

 

STRESZCZENIE 

W studium omówiono koncepcję zaangażowanej filozofii ochrony zdrowia; za jej twórcę można uznać Juliana Aleksandrowicza, polskiego lekarza i humanistę. Dyskursywne tło analizy stanowią problemy moralne współczesnego świata, rozwiniętego pod względem ultratechnologicznym oraz informacyjnym. Wyeksponowano potrzebę przewartościowania spuścizny neopozytywistycznej i nowego systemowego projektowania metodologii prozdrowotnej, uwzględniającego ochronę zdrowia na poziomie jednostkowym oraz zaprowadzanie ładu „dobrze stworzonej natury” i pokoju w globalnej społeczności. Według tej koncepcji cel ów osiągnąć można dzięki procesowi integrowania rewolucji naukowo-technicznej z rewolucją humanistyczną, zgodnie z holistyczną interpretacją zdrowia definiowanego w kategoriach emergentnej, dynamicznej i witalnej całości osiąganej jako efekt synergiczny. W modelu filozofii zaangażowanej idea autokreacji przyjmuje wartość „subiektywnego zdrowia”, znajdując przeciwwagę w „zobiektywizowanej chorobie”. Nie pozostaje ona obojętna na etyczny wymiar wyboru życia albo śmierci, określanego w charakterze alternatywy wykluczającej. W studium zastosowano metodę badań jakościowych. Uzasadniono podstawowe tezy filozofii zaangażowanej, ujęte w świetle problemu ochrony. 

Słowa kluczowe: filozofia zaangażowana, emergencja, efekt synergiczny, ochrona zdrowia, pokój.

 

–––––––––

 

Mariusz Mazurek 

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa. 

Email: mmazurek@ifispan.edu.pl 

 

CZESŁAW BIAŁOBRZESKI – FIZYK I FILOZOF 

 

STRESZCZENIE 

Artykuł składa się z dwóch części. W części pierwszej rekonstruuję filozoficzne poglądy polskiego filozofującego fizyka Czesława Białobrzeskiego, a w drugiej części przedstawiam jego biografię oraz wkład w rozwój fizyki. Filozoficzne rozważania Białobrzeskiego kształtowały się na bazie wiodących problemów w fizyce końca XIX i przede wszystkim XX wieku; Białobrzeski prowadził te rozważania w ścisłym związku ze swoją praktyką naukową. Działalność polskiego uczonego przypada na okres powstawania i rozwoju mechaniki kwantowej. Białobrzeski – jak wielu innych ówczesnych fizyków – był świadomy konieczności spójnego wyjaśniania fundamentalnie nowych zjawisk świata atomowego. Jego wyjaśnienie jest oryginalne – odwołał się mianowicie w nim do klasycznej, filozoficznej teorii kategorii i zaproponował jej własną ontologiczną interpretację. 

Słowa kluczowe: Czesław Białobrzeski, filozofia przyrody, filozofia fizyki, ontologia, przyczynowość, potencjalność. 

 

–––––––––

 

Marek Błaszczyk 

Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Fosa Staromiejska 3, 87-100 Toruń. 

Email: marek_blaszczyk@onet.eu 

 

WOBEC PYTANIA O SENS LUDZKIEJ EGZYSTENCJI 

 

STRESZCZENIE 

Praca omawia krytycznie poglądy Alfrieda Länglego na sens ludzkiej egzystencji, przedstawione w książce zatytułowanej Gdy rodzi się pytanie o sens. Praktyczne zastosowanie logoterapii (Wydawnictwo Barbelo, Warszawa 2016). Moim celem jest także zaproszenie do namysłu nad problematyką sensu ludzkiej egzystencji. 

Słowa kluczowe: człowiek, egzystencja, egzystencjalizm, sens, szczęście. 

 

–––––––––

 

Sebastian Kozera 

Wydział Filozofii i Socjologii, UMCS, Lublin, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, Lublin. 

Email: sebastiankozera@o2.pl 

 

SUPERINTELIGENTNE BYTY JAKO ŹRÓDŁO EGZYSTENCJALNEGO ZAGROŻENIA WEDŁUG NICKA BOSTROMA 

 

STRESZCZENIE 

Niniejszy artykuł prezentuje i dyskutuje futurologiczne rozważania zawarte w książce Superinteligencja. Scenariusze, strategie, zagrożenia autorstwa Nicka Bostroma. Bostrom koncentruje uwagę na takich kwestiach jak określenie hipotetycznych sposobów osiągnięcia superinteligencji, jej charakteru oraz różnych postaci manifestacji owej technologii, przedstawienie zagrożeń wiążących się z tak potężnymi systemami, a także skonstruowanie strategii mających na celu zapobieganie niepożądanym działaniom superinteligentnych bytów. Refleksje Bostroma są istotną częścią obecnego dyskursu na temat rozwoju sztucznej inteligencji oraz związanych z nim problemów etycznych. 

Słowa kluczowe: superinteligencja, sztuczna inteligencja, teza ortogonalności, teza konwergencji instrumentalnej, metody kontroli. 

 

Andrzej Łukasik

Katedra Ontologii i Epistemologii, Instytut Filozofii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, pl. Marii Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin.

E-mail: lukasik@poczta.umcs.lublin.pl

 

O POSTAWACH FIZYKÓW WOBEC FILOZOFII

 

STRESZCZENIE

Celem artykułu jest analiza postaw fizyków wobec filozofii na przykładach stanowisk wybitnych teoretyków. Można wyróżnić postawy profilozoficzne (Einstein, Bohr, Heisenberg, von Weizsäcker, Penrose, Rovelli) oraz antyfilozoficzne (Weinberg, Hawking, Feynman). Analizie poddano argumenty fizyków za filozofią lub przeciw niej z uwzględnieniem kierunków filozoficznych, do których omawiani fizycy się odnoszą. Okazuje się, że najbardziej krytycznie odnoszą się fizycy do wszelkich koncepcji filozoficznych dopatrujących się czynników apriorycznych w ludzkim poznaniu, natomiast ci, którzy dostrzegają pozytywne znaczenie filozofii dla nauki, najczęściej nawiązują do tradycji pitagorejsko-platońskiej jako właściwej podstawy rozumienia fizyki współczesnej.

Słowa kluczowe: fizyka, filozofia, aprioryzm, pozytywizm, platonizm, piękno.

 

–––––––––

 

Stanisław Czerniak

Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa.

E-mail: stanislaw.l.czerniak@wp.pl

 

MAXA SCHELERA PLURALISTYCZNA KONCEPCJA WIEDZY 

 

 STRESZCZENIE

Celem artykułu jest rekonstrukcja koncepcji trzech typów wiedzy, którą Max Scheler przedstawił w swej późnej pracy Światopogląd filozoficzny (1928). Scheler wyróżnił trzy rodzaje wiedzy: empiryczną wiedzę służącą panowaniu nad przyrodą, wiedzę ejdetyczną/esencjalną oraz wiedzę metafizyczną. Autor rozważa kryteria epistemologiczne tego podziału oraz zastanawia się nad jego założeniami funkcjonalistycznymi. W części polemicznej zarzuca Schelerowi: a) krypto-dualizm w koncepcji wiedzy, która niedostatecznie wyraźnie odróżnia od siebie wiedzę metafizyczną od ejdetycznej; b) całkowite pominięcie w klasyfikacji typów wiedzy statusu humanistyki; c) programowe rozwijanie filozofii wiedzy niezależnie od warsztatu badawczego filozofii nauki, co odrywa tego rodzaju analizę od kontekstu społeczno-historycznego (tzn. od tego, jak się tworzy wiedzę we współczesnych wspólnotach naukowych).

Słowa kluczowe: rodzaje wiedzy, indukcja, esencja, metafizyka, antropologia filozoficzna, Max Scheler.

 

–––––––––

 

Pavlo Sodomora

Department of Latin and Foreign Languages, Lviv; Danylo Halytsky National Medical University, Ivan Franko Lviv National University, Department of Philosophy. 

E-mail: pavlosodom@gmail.com

 

NATURALISM AND CONVENTIONALISM IN PLATO’S DIALOGUES AND NATIVISTIC THEORIES OF LANGUAGE

 

ABSTRACT

For Plato, language was the way to cognize the universe. The philosophy of language, which was primarily initiated by Plato in the Cratylus, still has not received answers to the questions settled by this great Greek thinker. In fact, it just offered various solutions formed in different conceptions and approaches in the ancient, scholastic, modern and postmodern periods. The questions raised by Plato in his dialogue have been continued in various nativistic theories of language, especially in works of Noam Chomsky. Language—as it is seen by Plato, i.e., as uniting our inner world with the outer world, is a significant feature of humankind, is still underinvestigated.

Keywords: language, conventionalism, naturalism, interpretation, etymology, semiotics.

 

–––––––––

 

Małgorzata Czarnocka

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.

E-mail: mczarnocka@ifispan.edu.pl

 

EDMUNDA HUSSERLA IDEA NAUKI I PROJEKT FENOMENOLOGII JAKO NAUKI

 

STRESZCZENIE

W tym tekście analizuję ideał nauki wypracowany przez Edmunda Husserla w późniejszym okresie jego twórczości, głównie w Medytacjach kartezjańskich i w Kryzysie nauk europejskich. Analiza ta jest drugą częścią rozważań przedsta­wionych w: M. Czarnocka, Edmunda Husserla idea nauki i projekt fenomenologii jako nauki ścisłej, Filozofia i nauka. Studia filozoficzne i interdyscyplinarne, 7 (2), 2019, s. 247-264. Husserl twierdzi, że przeobrażenie filozofii w naukę ścisłą, główne zamierzenie jego intelektualnej aktywności, wiąże się z reformą wszystkich nauk pozytywnych. Nauki pozytywne są według niego ściśle związane – przez wspólne fundowanie i wspólny ideał – z filozofią. W pracy porównuję też Husserlowski projekt filozofii jako nauki fundamentalnej z trendami obecnie panującymi w filozofii i wielością jej szkól, pól problemowych i metod.

Słowa kluczowe: Edmund Husserl, fenomenologia, ideał nauki, nauka pozytywna.

 

–––––––––

 

Paweł Dziedziul

Wydział Filologiczny, Kolegium Językoznawstwa, Uniwersytet w Białymstoku, ul. Świerkowa 20 B, 15-328 Białystok.

E-mail: paweldziedziul@gmail.com

 

MELIORYZM STEVENA PINKERA

 

STRESZCZENIE

W tym tekście dyskutuję w skrócie stanowisko Stevena Pinkera przedstawione w jego książce Enlightenment Now. The Case for Reason, Science, Humanism and Progress (wydanie polskie: Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem, przeł.  Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka, 2019,). Pinker oferuje bogaty zbiór faktów empirycznych przemawiających za ogólnym postępem, jaki się dokonał między innymi za sprawą ludzkiego rozumu, humanizmu i nauki. Stanowisko Pinkera może stanowić odtrutkę na skrajny pesymizm, jakim epatują zarówno masowe media jak i wielu intelektualistów. Jest ono głosem w aktualnie toczącej się debacie o kondycji ludzkości, opatrzonym obszernymi komentarzami i dowodami faktograficznymi. Melioryzm Pinkera wydaje się cenny z perspektywy perturbacji, jakich doświadczamy na przestrzeni ostatnich lat. 

Słowa kluczowe: melioryzm, pejoryzm, optymizm, progresywizm.

 

–––––––––

 

Barbara Trybulec

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Instytut Filozofii, pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin.

E-mail: barbara.trybulec1@gmail.com

 

PODMIOT CZY AGENT? ROZUMIENIE PODMIOTOWOŚCI W ERZE ARTEFAKTÓW POZNAWCZYCH

 

STRESZCZENIE

Pokartezjańska tradycja filozoficzna określa podmiot działania jako istotę refleksyjną, z zasady świadomą swej podmiotowości, co czyni ją zdolną do podjęcia wolnej decyzji i wzięcia za nią odpowiedzialności. Tak rozumiana podmiotowość przypisywana jest, poza Bogiem i aniołami, wyłącznie ludziom, tylko ludzie bowiem rozumieją znaczenia języka pojęciowego, co stanowi konieczny warunek refleksyjności. Rozwój sztucznych wzmocnień poznawczych oraz coraz bardziej autonomicznej sztucznej inteligencji, który dokonał się w przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, skłania jednak do refleksji, czy takie ujęcie podmiotu nie jest zbyt antropocentryczne. Na wątpliwość tą wskazują niektórzy zwolennicy rozszerzania procesów poznawczych i stanów mentalnych poza mózg, argumentując za potrzebą odpowiedniego rozszerzenia również ich podmiotu. Coraz częściej pojawiają się także propozycje nadawania podmiotowości samym artefaktom. W artykule oceniam próby nadawania podmiotowości zarówno rozszerzonym, jak i sztucznym systemom poznawczym podjęte przez Lambrosa Malafourisa, Richarda Menary’ego, Edwina Hutchinsa, Luciano Floridiego i J. W. Sandersa, oraz Samira Chopry i Laurence’a F. White’a. Ocenę tę wydaję z perspektywy dwóch koncepcji podmiotowości: podmiotu jako systemu refleksyjnego, oraz podmiotu jako przedmiotu nastawienia intencjonalnego. Reprezentantem pierwszego z tych ujęć czynię Donalda Davidsona, drugiego – Daniela Dennetta. Argument, którego bronię brzmi, że pojęcie podmiotu wypracowane w analitycznej filozofii działania nie może zostać zastosowane do rozszerzonych i sztucznych systemów poznawczych, a przyjęcie wobec nich strategii nastawienia intencjonalnego nie spełnia tej samej funkcji. Postuluję zatem, aby systemy rozszerzone i sztuczne określać za pomocą nazwy „agent” oznaczającej wszelki relatywnie autonomiczny system przetwarzający informacje w celu wykonania zadania poznawczego. Nazwę „podmiot działania” należy tymczasem zarezerwować dla systemów faktycznie spełniających odpowiednie kryteria. 

Słowa kluczowe: podmiot, agent, sprawczość, teza umysłu rozszerzonego, rozszerzony system poznawczy, wzmocnienia poznawcze, sztuczny system poznawczy.

 

–––––––––

 

Magdalena Łata, Andrzej Łukasik

Magdalena Łata – Uniwersytet Warszawski, Wydział Historyczny, Interdyscyplinarne Humanistyczne Studia Doktoranckie, ul. Nowy Świat 69, 00-001 Warszawa.

E-mail: magdalena.lata@onet.eu

Andrzej Łukasik – Katedra Ontologii i Epistemologii, Instytut Filozofii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, pl. Marii Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin.

E-mail: lukasik@poczta.umcs.lublin.pl

 

CZY PRAWDA ZAWSZE JEST PIĘKNA, CZYLI, JAK WARTOŚCI ESTETYCZNE MOGĄ STAĆ SIĘ PRZESZKODĄ EPISTEMOLOGICZNĄ

 

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono główne funkcje wartości estetycznych (piękna, prostoty, symetrii) w procesie formułowania, oceny i akceptacji teorii naukowych w pracy fizyków: 1) motywują one do podejmowania badań naukowych; 2) pełnią rolę heurystyczną, która umożliwia wybór kierunków poszukiwań nowej teorii; 3) stanowią kryterium wyboru między równoważnym empirycznie teoriami wobec braku świadectw empirycznych i 4) stanowią niekiedy przeszkodę epistemologiczną. Podstawowa teza pracy głosi, że wartości estetyczne oprócz funkcji pozytywnych, pełnią również w nauce rolę negatywną utrudniając akceptację nowych teorii lub prowadzą do nieefektywnych poszukiwań. Zbyt wielka waga przykładana do estetycznej strony teorii może stanowić zagrożenie dla obiektywności poznania naukowego.

Słowa kluczowe: piękno, symetria, prostota, prawda, przeszkoda epistemologiczna, pozaempiryczne kryteria oceny teorii.

 

–––––––––

 

Zdzisława Piątek

emerytowana profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

E-mail: zdzislawa.piatek33@gmail.com

 

O NATURZE MYŚLISTWA, PRZESZŁOŚĆ, TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ

 

STRESZCZENIE

Przedmiotem rozważań są trzy etapy rozwoju myślistwa. Pierwotnie polowania miały walory adaptacyjne i w procesie uczłowieczenia przyczyniły się do rozwoju cech specyficznie ludzkich. Po wynalezieniu hodowli zwierząt obyczajowość łowiecka nadal stanowiła ważny element tożsamości kulturowej i podlegała różnorodnym transformacjom zarówno pod wpływem instytucji państwowych, jak i instytucji kościelnych. Jednakże w realiach współczesnego świata, pod wpływem wiedzy ekologicznej powstaje nowa etyka zmieniająca stosunek człowieka do zwierząt. Myślistwo pozostaje w sprzeczności z poczuciem moralnym współczesnych ludzi. Pojawiają się żądania całkowitego zakazu polowania i zastąpienia go kontynuowaniem bezkrwa­wych tradycji łowieckich.

Słowa kluczowe: uczłowieczenie, instynkt łowiecki, ceremoniały łowieckie, me­tafory łowieckie.

 

–––––––––

 

Marcin Urbaniak

Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny, ul. Podchorążych 2, Kraków.

E-mail: murbaniak78@gmail.com

 

O PRZYRODNICZO-SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI PRAKTYK ŁOWIECKICH

 

STRESZCZENIE

Obecny model gospodarki łowieckiej, skoncentrowany głównie na zabijaniu nie­zliczonych osobników gatunków łownych oraz czerpaniu z tego gratyfikacji finansowej i satysfakcji psychicznej, absolutnie nie spełnia kryteriów zarządzania, które można nazwać zrównoważonym, etycznym i merytorycznie uzasadnionym. Tekst stanowi przegląd argumentów za stanowiskiem, że moralne zło polowania wraz z całą kulturą łowiecką nie są racjonalnie możliwe do usprawiedliwienia. Będę uzasadniał, że nie istnieje żaden sensowny argument za utrzymaniem gospodarki i kultury łowieckiej w bieżącym, archaicznym stanie, wobec czego konieczna jest natychmiastowa reforma systemowa rodzimego modelu gospodarki łowieckiej. Istnieje obszerna lista zarzutów wobec różnych aspektów działań myślowych, które zostaną tutaj przedstawione i krótko scharakteryzowane. Zreformowana instytucja łowiecka, wyposażona w weterynaryjnie przeszkoloną służbę, powinna chronić interesy dzikich zwierząt poprzez metody łagodzenia konfliktów na linii człowiek-zwierzę, a więc poprzez odławianie, płoszenie, wygradzanie czy bioasekurację, wraz z profesjonalną utylizacją zainfekowanych zwłok zwierzęcych. Główną rekomendacją dla skostniałej tradycji łowieckiej jest apel o posłuchanie głosu specjalistów, reprezentujących nauki przyrodnicze.

Słowa kluczowe: łowiectwo, myślistwo, etyka łowiecka, kultura łowiecka, praktyki łowieckie, bioasekuracja.

 

–––––––––

 

Emanuele Coco

University of Catania, Italy; LAIOS-IIAC, Ecole des Hautes Etudes en Sciences. 

E-mail: emanuele.coco@unict.it

 

THE PHILOSOPHER AHEAD OF HIS TIME.

LUDWIK FLECK AND THE COMPLEXITY OF SCIENCE

(COMMUNICATION AND NOTES)

 

ABSTRACT

The new edition in Italian of the articles by the Polish microbiologist and philosopher Ludwik Fleck (1896-1961) edited by Francesco Coniglione offers the opportunity for some considerations around this significant scholar. Fleck anticipates Kuhn's ideas as well as those of the sociology of science. For him, any epistemology that does not take psychological and sociological methods into account, or that does not concern itself with economics, technology, art, and even politics, is an epistemology imaginabilis. Here we discuss some key points of the essays collected in the book, some observations taken from the rich introduction of the editor, and an inevitable question: Why has Fleck been neglected for so long?

Keywords: Philosophy of science, sociology of science, Thomas Kuhn, Ludwik Fleck, thought collective, thought style.

 

–––––––––

 

Zbysław Muszyński

Zakład Logiki i Kognitywistyki, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii, UMCS, pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin. 

E-mail: zmuszyn@gmail.com

 

SEMIOTYCZNE WARUNKI POROZUMIEWANIA SIĘ W UJĘCIU LEONA KOJA

 

STRESZCZENIE

Główne prace Leona Koja dotyczyły problemów semiotyki, logiki, filozofii języka, filozofii umysłu, etyki. W wielu z nich są odniesienia do warunków osiągnięcia porozumienia. Dotyczą one: 1. warunków logicznych, 2. warunków metodologicznych, 3. warunków etycznych, 4. warunków semiotycznych. Artykuł poświęcony jest określeniu tych ostatnich warunków. Pokrótce zostaną omówione podstawowe pojęcia semiotyczne obecne w pracach Leona Koja. Na gruncie założeń Koja koncepcji semiotyki określone zostaną pojęcia określające warunki efektywnej realizacji procesu komunikowania się i jego podstawowe funkcje.

Słowa kluczowe: Leon Koj, komunikowanie się, porozumiewanie się, przekonania, racjonalność, krytyka.

 

–––––––––

 

Józef Dębowski 

Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn.

E-mail: jozdeb@poczta.onet.pl

 

ZASADA PRZEZROCZYSTOŚCI ZNAKU. PUNKT WIDZENIA LEONA KOJA

 

STRESZCZENIE

Artykuł składa się z dwóch części. W części pierwszej (wprowadzającej) przywołuję — m. in. w ślad za Edmundem Husserlem, Stanisławem Ossowskim i Adamem Schaffem — główne sformułowania „zasady przezroczystości znaku”. W sformułowaniach tych mówi się najczęściej bądź o (1) przezroczystości znaku wobec przedmiotów przez znak oznaczanych (denotowanych, desygnowanych i/lub nazywanych), bądź o (2) przezroczystości znaku wobec jego znaczenia (resp. zdarzeń, stanów rzeczy i faktów przez znak wyznaczanych). Wszelako, na co zwracał uwagę Husserl, można również mówić o (3) przezroczystości znaku wobec czynności i stanów umysłowych użytkowników znaku (nadawców i odbiorców); wszak tylko dzięki tak rozumianej przezroczystości znaku możliwe jest porozumiewanie się ludzi ze sobą, a tym samym znak może pełnić również funkcję ekspresyjną i komunikacyjną. Cześć druga artykułu (zasadnicza) zawiera rekonstrukcję stanowiska Leona Koja, który teorii znaku opartej o zasadę przezroczystości nadał postać konsekwentnie sformalizowaną — postać zaksjomatyzowanego systemu logicznego (przy wykorzystaniu formalizmu Willarda van Ormana Quine’a z Mathematical Logic). Jednym z głównych celów Leona Koja było również wskazanie na ścisły związek semantyki z pragmatyką, a nawet prymat pragmatyki nad semantyką. Narzędzia formalnologiczne pozwoliły też wykazać, iż teoria znaku oparta o zasadę przezroczystości ani nie narusza zasady niesprzeczności (przynajmniej w jej sformułowaniu psychologicznym), ani nie zawiera i nie implikuje antynomii semantycznych typu antynomia kłamcy. Jest bowiem teorią łatwo uzgadnialną z Alfreda Tarskiego teorią stopni języka. 

Słowa kluczowe: logika, zaksjomatyzowany system logiczny, semiotyka, semantyka, pragmatyka, znak, znaczenie, oznaczanie, intencjonalność, przezroczystość znaku, zasada przezroczystości, ekspresyjna funkcja znaku, komunikacyjna funkcja znaku, antynomie semantyczne. 

 

–––––––––

 

Paweł Bytniewski

Katedra Estetyki i Filozofii Kultury, Instytut Filozofii UMCS, pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, Lublin.

E-mail: bytniewski@poczta.umcs.lublin.pl

 

ALINA MOTYCKA – FILOZOFKA NAUKI

 

STRESZCZENIE

W artkule przedstawiam poglądy Aliny Motyckiej, polskiej filozofki nauki, zmarłej w 2018 roku. Działalność naukową Motyckiej lokuję w historycznym kontekście dwóch tradycji filozofii nauki – uhistorycznionej jej wersji sygnowanej nazwiskiem Thomasa Kuhna i tradycji logicznej rekonstrukcji nauki jaką w drugiej połowie XX wieku ożywiała myśl Karla Poppera. Sądzę, że taka właśnie sytuacja historyczna stanowi kontekst, w jakim Motycka kształtowała swój pogląd na filozofię nauki, a także z uwagi na tak określony kontekst, problematyzowała własny w niej udział. Co zatem stanowi o oryginalności Jej drogi? Dwie kwestie wysuwają się tu na plan pierwszy. Pierwsza, to rekonstrukcja zasadniczego problemu filozofii nauki, jakim według Motyckiej, jest zagadnienie konfrontacji dwóch teorii naukowych z których wcześniejsza (T1) jest zastępowana przez późniejszą i konkurencyjną względem pierwszej (T2). Motycka w warstwie krytycznej swojej filozofii nauki ukazuje niezdolność epistemologii drugiej połowy XX wieku do adekwatnego ujęcia tej relacji. Przyczynę upatruje w jej braku wytworzenia środków intelektualnych do problematyzowania sytuacji „T1–T2”. Stąd wywodzi się drugi obszar dociekań Autorki, jakim jest kwestia twórczości w nauce. Inspiracji dla skonstruowania adekwatnej epistemologii obejmującej to zagadnienie dostarczają Motyckiej poglądy Carla G. Junga. Przedmiotem jej zainteresowania jest – w tym kontekście – możliwość użycia na terenie filozofii nauki takich pojęć, jak archetyp i mit.

Słowa kluczowe: Alina Motycka, filozofia nauki, epistemologia, Carl G. Jung, archetypy, twórczość naukowa, mit.

 

Jacek Koronacki

Instytut Podstaw Informatyki PAN, ul. Jana Kazimierza 5, 01-248 Warszawa.

Email: jacek.koronacki@ipipan.waw.pl

 

SZTUCZNA INTELIGENCJA W ODCZAROWANYM ŚWIECIE

 

STRESZCZENIE

Niniejsze rozważanie jest pisane przez inżyniera. W pierwszych dwóch punktach artykułu znajdujemy narysowany kilkoma kreskami szkic metodologicznych podstaw sztucznej inteligencji (SI) i czym dziś SI jest. W dalszych punktach zasygnalizujemy kształt najbliższej przyszłości SI, umieścimy SI w kontekście kultury, odnotujemy fenomen tzw. silnej sztucznej inteligencji i zakończymy całość paroma uwagami.

Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, silna sztuczna inteligencja, uczenie maszynowe, świat odczarowany.

 

–––––––––

 

Witold Marciszewski

International Center for Formal Ontology, affiliated at Warsaw University of Technology.

E-mail: witmar@calculemus.org

 

THE COMPUTATIONAL AND PRAGMATIC APPROACH TO THE DYNAMICS OF SCIENCE

 

ABSTRACT

Science means here mathematics and those empirical disciplines which avail themselves of mathematical models. The pragmatic approach is conceived in Karl R. Popper’s The Logic of Scientific Discovery (p. 276) sense: a logical appraisal of the success of a theory amounts to the appraisal of its corroboration. This kind of appraisal is exemplified in section 6 by a case study—on how Isaac Newton justified his theory of gravitation. The computational approach in problem-solving processes consists in considering them in terms of computability: either as being performed according to a model of computation in a narrower sense, e.g., the Turing machine, or in a wider perspective—of machines associated with a non-mechanical device called “oracle” by Alan Turing (1939). Oracle can be interpreted as computertheoretic representation of intuition or invention. Computational approach in another sense means considering problem-solving processes in terms of logical gates, supposed to be a physical basis for solving problems with a reasoning. Pragmatic rationalism about science, seen at the background of classical rationalism (Descartes, Gottfried Leibniz etc.), claims that any scientific idea, either in empirical theories or in mathematics, should be checked through applications to problem-solving processes. Both the versions claim the existence of abstract objects, available to intellectual intuition. The difference concerns the dynamics of science: (i) the classical rationalism regards science as a stationary system that does not need improvements after having reached an optimal state, while (ii) the pragmatical version conceives science as evolving dynamically due to fertile interactions between creative intuitions, or inventions, with mechanical procedures. The dynamics of science is featured with various models, like Derek J. de Solla Price’s exponential and Thomas Kuhn’s paradigm model (the most familiar instances). This essay suggests considering Turing’s idea of oracle as a complementary model to explain most adequately, in terms of exceptional inventiveness, the dynamics of mathematics and mathematizable empirical sciences.

Keywords: algorithm, behavioral (vs declarative) knowledge, computability, corroboration, innate knowledge, intuition, invention, logic gates, oracle, pragmatic (vs classical) rationalism, problem-solving, reasoning, symbolic logic, Turing machine.

 

–––––––––

 

Kazimierz Trzęsicki

Uniwersytet w Białymstoku, ul. Świerkowa 20B, 15-328 Białystok.

E-mail: kasimir4701@gmail.com

 

IDEA SZTUCZNEJ INTELIGENCJI

 

STRESZCZENIE

Sztuczna inteligencja, nadzieja na wielki postęp a zarazem obawa przed nieznanym i niewyobrażalnym, ma początki w ludzkich marzeniach, których urzeczywistnianie dokonuje się przez racjonalny wysiłek intelektualny. Zarodka intelektualnej idei sztucznej inteligencji dopatrujemy się w pomysłach Lullusa. Rozwój sztuki lullusowej, ars combinatoria, był udziałem wielu. Szczególną postacią w tym łańcuchu entuzjastów i badaczy był Athanasius Kircher. Okres kształtowania się idei sztucznej inteligencji kończy Gottfried Leibniz, a zarazem od niego zaczyna się historia sztucznej inteligencji jako nauki we współczesnym rozumieniu.

Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, Lullus, Athanasius Kircher, Gottfried Leibniz.

 

–––––––––

 

Andrzej Targowski, Henryk Krawczyk

Andrzej Targowski – Western Michigan University (1980–2017).

E-mail: andrew.targowski@wmich.edu

Henryk Krawczyk – Polska Akademia Nauk; Centrum Informatyczne Trójmiejskiej Akademickiej Sieci Komputerowej.

E-mail: hkrawk@pg.edu.pl

 

INFROMATYKA JAKO DZIEDZINA WIEDZY WSPOMAGAJĄCA REALIZACJE LUDZKICH PRZEDSIĘWZIĘĆ

 

STRESZCZENIE

Celem tego studium jest odpowiedź na pytanie, czy informatyka stanowi dziedzinę czy tylko dyscyplinę wiedzy. Przeprowadzono analizę problemów informatycznych, z której wynika, że informatykę w Polsce należy traktować jako dziedzinę. Podkreślono, że angielski termin computer science stanowi tylko jedną ze specjalizacji informatyki, słowo „informatyka” zaś powinno być kojarzone znacznie szerzej niż nawet information technology (IT w USA i ICT w Europie prócz Francji, gdzie stosuje się termin l’informatique). Jak pokazano, wąskie traktowanie informatyki utrudnia pełny jej rozwój. W praktyce oznacza to ograniczenie w podejmowaniu ambitnych zadań oraz większe koszty jej rozwoju. Społeczne implikacje potwierdzają, że mimo wielu zdolnych informatyków Polska nie doczekała się (poza grami komputerowymi) własnych trwałych innowacyjnych rozwiązań informatycznych. Stąd wynika więc potrzeba opracowania krajowej strategii informatyzacji, gdyż sama strategia cyfryzacji nie wystarcza do zapewnienia sukcesów.

Słowa kluczowe: informatyka, społeczne implikacje informatyki.

 

–––––––––

 

Mariusz Mazurek

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.

E-mail: mmazurek@ifispan.edu.pl

 

O OBIEKTACH WIRTUALNYCH

 

STRESZCZENIE

Pod pewnymi względami niezaawansowany stan badań wirtualności w naukach informatycznych wskazuje na konieczność zgłębienia podstawowych kwestii jej dotyczących, tj. kwestii ontologicznych. Dopiero ich rozstrzygnięcie pozwoli rozwiązać zagadkę tworzenia i istnienia obiektów wirtualnych. Rozpatrzenie tych kwestii utrudnia fakt usuwania z dziedziny zainteresowań współczesnej filozofii metafizyki, a wraz z nią ontologii. Dlatego z powodów merytorycznej trafności odwołuję się do koncepcji ontologicznych oraz epistemologicznych, które mogą być wykorzystane do konstrukcji ontologicznych, wypracowanych dawniej w filozofii, które przez analogie lub inspiracje – jak wykazuję – są obiecującymi kandydatami do zgłębienia zagadnień powstawania i istnienia obiektów wirtualnych. W artykule przedstawiam w skrótowej ekspozycji alternatywne rozstrzygnięcia tych dwóch problemów oraz status istnienia obiektów wirtualnych. Ujęcia te są inspirowane głównie przez relewantne poglądy Platona, Arystotelesa, Franza Brentano i Karla Poppera oraz zbiór koncepcji reprezentacji.

Słowa kluczowe: wirtualność, obiekt wirtualny, rzeczywistość wirtualna, reprezentacja w naukach informatycznych.

 

–––––––––

 

Andrzej Kiepas

Politechnika Śląska, Instytut Badań nad Edukacją i Komunikacją, ul. Hutnicza 9, 44-100 Gliwice.

E-mail: andrzej.kiepas@us.edu.pl

 

CZŁOWIEK W ŚWIECIE PROCESÓW CYFRYZACJI – WSPÓŁCZESNE WYZWANIA I PRZYSZŁE SKUTKI

 

STRESZCZENIE

Artykuł koncentruje się na wybranych problemach, jakie pojawiają się obecnie i mieszczą w ramach takich idei jak: „przemysł 4.0” i „społeczeństwo 5.0”, a mianowicie na zagadnieniach antropologicznych. Zmiany w relacjach pomiędzy człowiekiem a techniką oparte na zaufaniu prowadzą jednak do zwiększenia roli czynnika technicznego w tych relacjach. Inne aspekty analizowanych przemian dotyczą nowych wymogów odpowiedzialności i zmian dotyczących podmiotowości człowieka i jego racjonalności. Przyszłość człowieka jawi się jako obszar niepewności związanej między innymi z warunkami funkcjonowania i życia w porządku świata postcyfrowego.

Słowa kluczowe: przemysł 4.0, społeczeństwo 5.0, podmiotowość człowieka, świat postcyfrowy.

 

–––––––––

 

Beata Witkowska-Maksimczuk

Politechnika Warszawska, Wydział Administracji i Nauk Społecznych, adres: plac Politechniki 1, 00-661 Warszawa.

E-mail: bwitkows@ans.pw.edu.pl

 

CYFROWY KOMUNIZM

 

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia zjawisko coraz powszechniejszego bezpłatnego dzielenia się w Internecie informacjami i współczesnego rozwijania kultury darów (gift economy) w postaci ruchu zwanego najczęściej cyberkomunizmem. W artykule wskazuje się na dwie zasadnicze postawy w traktowaniu informacji. Według pierwszej informacje należy traktować jak towar, któremu można przypisać prawo własności i który podlega grze rynkowej. Wiążą się z tym takie kwestie jak prawa autorskie, opłaty, licencje i inne sposoby ochrony interesów uczestniczących w rynku podmiotów. Druga postawa polega na traktowaniu cennych informacji jako dobra wspólnego, często wraz z moralnym nakazem dzielenia się nimi (w różnym stopniu ruchy Open Source i Open Acces, idea copyleft , DIY, sieć P2P,YouTube, domena The Pirate Bay etc.). Ponieważ każda koncepcja bądź ruch głoszący wspólnotę dóbr nosi nazwę komunizmu (w szerszym znaczeniu tego słowa, w węższym to konkretny system polityczny np. panujący w Związku Radzieckim), w Internecie mamy dziś do czynienia z komunizmem cyfrowym. Jako przykład niektórzy badacze (Sivain Firer-Blaess, Christian Fuchs) wskazują Wikipedię. Internetowa encyklopedia działa w oparciu o zasady, które wykraczają poza kapitalistyczny sposób produkcji i reprezentują informacyjnokomunistyczny sposób produkcji: w wymiarze subiektywnym jest to praca kooperacyjna a wymiarze obiektywnym wspólna własność środków produkcji. W tekście przedstawiony jest także podział etyki na abstrakcyjną i konkretną w zastosowaniu do zachowania użytkowników sieci. Jeśli ktoś w ramach etyki abstrakcyjnej głosi zasadę” Nie będziesz piracił” (kopiował i rozpowszechniał nielegalnie) to odpowiadająca temu zasada etyki konkretnej głosi „Nie będziesz piracił, chyba że zajdą okoliczności O1 lub O2…lub ON.” W praktyce etyka konkretna popycha wielu internautów do traktowania zasobów Internetu jako dobra wspólnego, z którego każdy może czerpać według własnych potrzeb. Komunizm cyfrowy można traktować z jednej strony jako ideę częściowo już realizowaną a z drugiej jako postulat. Od strony aksjologicznej postulat ten wiązałby się z internetową realizacją równości (dostęp do zasobów dla każdego) i wolności (dostęp do wszystkich informacji).

Słowa kluczowe: komunizm cyfrowy, cyberkomunizm, własność informacji, etyka konkretna, etyka abstrakcyjna, wspólnota dóbr.

 

–––––––––

 

Jacek Gurczyński

Instytut Filozofii UMCS, Lublin, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4.

E-mail: jacek.gurczynski@umcs.lublin.pl

 

O WARTOŚCIACH W ŚRODOWISKU CYFROWYM. WYBÓR CYPHERA

 

STRESZCZENIE

Celem artykułu jest przytoczenie argumentów na rzecz tezy, że o kwestiach moralnych nie sposób decydować bez odwoływania się do rozstrzygnięć natury ontologicznej. Ilustracją głównej linii argumentacyjnej jest wybór Cyphera – jednego z pobocznych bohaterów filmu Matrix. Cypher decyduje się na zdradę walczących o wolność ludzi w zamian za dostanie życie w rzeczywistości wirtualnej. Wybór ten wydaje się przy pierwszej analizie problemu całkowicie naganny, gdyż wiąże się z porzuceniem świata rzeczywistego i prowadzeniem pozornie nieautentycznego życia w symulacji komputerowej. Argumentować można jednak, że dychotomia świata rzeczywistego i wirtualnego jest jedynie pozorna. Wybierając rzeczywistość wirtualną Cypher wybrał funkcjonowanie w świecie, który tak samo jak świat rzeczywisty umożliwia zaistnienie podmiotowości moralnej i autentyczne przeżywanie. To, co różni oba światy, to z pewnością rodzaje determinacji jakim podlega podmiot. Cypher woli żyć w świecie, w którym podlega determinacjom narzucanym przez Matrix, niż w świecie realnym, gdzie jego zachowanie determinowane jest przez geny i imperatywy biologiczne.

Słowa kluczowe: wolna wola, determinizm biologiczny, relatywizm, antyrealizm semantyczny, ontologia świata wirtualnego, wartości w świecie wirtualnym.

 

–––––––––

 

Paweł Polak

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydział Filozoficzny, Katedra Historii i Filozofii Nauki, ul. Kanonicza 9, 31-002 Kraków.

E-mail: pawel.polak@upjp2.edu.pl

 

MODELOWANIE KOMPUTEROWE W FILOZOFII – UWAGI METODOLOGICZNE

 

STRESZCZENIE

Modelowanie komputerowe odgrywa istotną rolę we współczesnej nauce. Epistemologiczna rola, jaką odgrywają takie modele oraz prowadzone na ich bazie symulacje skłaniają do postawienia pytań o możliwe użycie podobnych metod w filozofii. Pomysły wykorzystania narzędzi matematycznych do sformułowania koncepcji filozoficznych sięgają czasów Barucha Spinozy i Isaaca Newtona. Newtonowska filozofia przyrody stała się przykładem udanego zastosowania matematycznych rozwa- żań do opisu przyrody na poziomie fundamentalnym. Oczywiście podejście Newtona otworzyło zarówno nowe obszary badań w fizyce, jak i stało się źródłem dla nowych rozważań o rzeczywistości fizycznej. Według Michała Hellera niektóre teorie fizyczne można traktować jako specyficzne formalizacje koncepcji filozoficznych. Modelowanie komputerowe w filozofii może być traktowane jako rozszerzenie tej idei, co będę starał się ukazać w niniejszym artykule. Będę również rozważał rolę modelowania komputerowego jako źródła nowych metafor filozoficznych zgodnie z koncepcją technologii definiującej D. J. Boltera. Rozważania te wiodą do konkluzji mówiącej, że w metodologii filozofii zachodzą istotne zmiany. Nowe podejście nie sugeruje odrzucenia bądź zanegowania dotychczasowych metod, a wskazuje raczej nowe narzędzie analityczne filozofii i źródło inspirujących metafor.

Słowa kluczowe: modelowanie komputerowe, metodologia filozofii, technologia definiująca.

 

–––––––––

 

Paweł Stacewicz

Politechnika Warszawska, Wydział Administracji i Nauk Społecznych, adres: plac Politechniki 1, 00- 661 Warszawa.

E-mail: p.stacewicz@ans.pw.edu.pl

 

O ZNACZENIU POJĘĆ INFORMATYCZNYCH DLA FILOZOFII NA PRZYKŁADZIE ROZRÓŻNIENIA MIĘDZY CYFROWOŚCIĄ I ANALOGOWOŚCIĄ

 

STRESZCZENIE

W niniejszej pracy pokazujemy, w jaki sposób formalne pojęcia informatyczne – takie, jak kodowanie, algorytm czy obliczalność – mogą być interpretowane filozoficznie, w tym ontologicznie i epistemologicznie. Interpretacje takie prowadzą do pytań i problemów, których robocze rozwiązania składają się na jakąś formę prefilozoficznego światopoglądu. W pracy kładziemy nacisk na pytania inspirowane informatycznym rozróżnieniem cyfrowości i analogowości, które ma swój matematyczny pierwowzór w matematycznym rozróżnieniu dyskretności i ciągłości. Między innymi są to następujące pytania: 1) czy głęboka struktura fizykalnej rzeczywistości ma charakter cyfrowy, czy analogowy, 2) czy ludzki umysł przypomina bardziej informatyczny system cyfrowy czy analogowy, 3) czy odpowiedź na pytanie drugie daje nam owocny poznawczo wgląd w ograniczenia poznawcze umysłu? Za szczególnie istotną podstawę powyższych pytań uznajemy fakt, że moc obliczeniowa (tj. zakres rozwią- zywalnych problemów) niektórych typów obliczeń analogowych jest większa od mocy obliczeń cyfrowych.

Słowa kluczowe: informacja, cyfrowość, analogowość, moc obliczeniowa, światopogląd informatyczny.

 

–––––––––

 

Sławomir Leciejewski

Wydział Filozoficzny, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Szamarzewskiego 69 c, Poznań. E-mail: slaaw@amu.edu.pl

 

PROBLEM BIG DATA W NAUKACH EKSPERYMENTALNYCH

 

STRESZCZENIE

W artykule opisuję fenomen big data i jak ma się on do pracy badawczej realizowanej w ramach nauk eksperymentalnych. Poszukuję odpowiedzi na dwa ważne pytania. Czy metody badawcze zaproponowane w ramach paradygmatu big data mają zastosowanie w naukach eksperymentalnych? Czy zastosowanie metod badawczych z paradygmatu big data w konsekwencji prowadzi do nowego rozumienia tego, czym jest nauka?

Słowa kluczowe: big data, nauki eksperymentalne, filozofia nauki, metodologia nauk.

Leszek Kuźnicki

Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.

E-mail: l.kuznicki@nencki.gov.pl

 

CZY I JAK DEFINIOWAĆ ŻYCIE?

 

STRESZCZENIE

Biologia jest nauką o życiu. Określenie to, zwięzłe i najczęściej stosowane, zadowala prawie wszystkich. Zupełnie inaczej ma się sprawa, kiedy pada pytanie „Co to jest życie?”. Wówczas okazuje się, że nie można wskazać ani jednej właściwości, której obecność lub brak jednoznacznie rozdzielałaby „żywe” od „nieżywego”. Autor przedstawia źródła tych trudności a następnie przedstawia własną próbę rozwiązania problemu definicji życia — odwołującą się do idei poziomów organizacji biologicznej. Jego zdaniem, dla scharakteryzowania zjawisk, które są przedmiotem badań biologii powinniśmy posługiwać się nie jednym pojęciem życia (lub żywego organizmu), lecz trzema pojęciami: zorganizowanej materii biologicznej (dla poziomu molekularnego i subkomórkowego), organizmu żywego (dla poziomu osobnika) i życia (dla sfery zjawisk rozgrywających się na płaszczyźnie populacyjno-gatunkowej i biocenotycznej).

Słowa kluczowe: definiowanie życia, organizm żywy, zorganizowana materia biologiczna.

 

–––––––––

 

Krzysztof Chodasewicz

pracował w Zespole Filozofii Przyrody Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.

Zmarł w roku 2016.

 

OSOBNIK, ORGANIZM I ŻYCIE

 

STRESZCZENIE

Ten tekst szkicuje związek pomiędzy kategoriami żyjącego osobnika, organizmu oraz życia. Argumentuję, że chociaż te kategorie są związane ze sobą i często traktuje się je jako takie same, powinniśmy od siebie je separować od siebie. Główny argument za oddzieleniem osobnika od życia ma charakter metodologiczny: definicje życia interesują głównie atrobiologów i uczonych zajmujących się definicją powstawania życia, podczas gdy żyjący osobnik jest ważny w, miedzy innymi, standardowej biologii ewolucyjnej i ekologii. Obecnie wśród pojęć żyjącego osobnika obecnie dominują różne formy definicji ewolucyjnej (indywiduum jako jednostka selekcji). Żyjący osobnik rozumiany w taki sposób nie jest identyczny z obiektem strukturalnie ograniczonym i funkcjonalnie zintegrowanym samopodtrzymującym się, zwykle nazywanym organizmem”. Ponadto sukces eksplanacyjny ewolucyjnego pojęcia osobnika implikuje, jak sądzę, przyjęcie pewnej wersji ewolucyjnej definicji życia. W ostatniej części tego artykułu proponuję procesualno-ewolucyjną definicję życia, która wskazuje związek pomiędzy trzema wspomnianymi kategoriami.

Słowa kluczowe: żyjący osobnik, organizm, definicja życia. 

 

–––––––––

 

Adrianna Grabizna

Instytut Psychologii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Al. Wojska Polskiego 69, Zielona Góra.

E-mail: a.grabizna@wpps.uz.zgora.pl 

 

JAKA MATKA, TAKA CÓRKA – EVO-DEVO I POJĘCIE ROZSZERZONEGO DZIEDZICZENIA W KONTEKŚCIE PSYCHOLOGII ORAZ MECHANIZMU MIĘDZYPOKOLENIOWEGO PRZEKAZU STYLU PRZYWIĄZANIA I ZDOLNOŚCI DO MENTALIZOWANIA

 

STRESZCZENIE

Ewolucyjna biologia rozwojowa (evo-devo) zaczyna być popularna wśród psychologów, a przez niektórych jest widziana jako „nowa biologia dla psychologii” (Hofer 2014). W szczególności chodzi o koncepcję rozszerzonej dziedziczności (Extended Inheritance), którą się uważa za (neo-)lamarkowską, i zgodnie z którą dziedziczone jest wszystko to, co przyczynia się do utrzymania podobieństwa na przestrzeni pokoleń i do fitness potomstwa – od genów jądrowych, przez ekspresję genów, matczyną opiekę, aż po niszę ekologiczną, kulturową, językową, etc. W artykule analizuję potencjał koncepcji rozszerzonej dziedziczności, biorąc za przykład międzypokoleniowy przekaz stylu przywiązania i zdolności do mentalizowania. Przedstawiam opis mechanizmu neuroendokrynnego tego przekazu. Pokazuję następnie, że a) zjawisko metylacji DNA jest komplementarne w stosunku do mechanizmu neuroendokrynnego, ale nie rewolucyjne, tak jak to zapowiada; b) pojęcie rozszerzonego dziedziczenia miesza trzy kwestie zasadnie rozdzielone przez neodarwinizm: pochodzenia zmienności, losu zmienności i dziedziczenia; c) choć motywacją evo-devo jest sprzeciw wobec rzekomego determinizmu genetycznego neodarwinizmu, to pojęcie transgeneracyjnego dziedziczenia jest deterministyczne (choć to determinizm epigenetyczny).

Słowa kluczowe: evo-devo, rozszerzona dziedziczność, styl przywiązania, metalizowanie, dziedziczenie transgeneracyjne.

 

–––––––––

 

Ewa Joanna Godzińska

Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, ul. Pasteura 3, 02-093 Warszawa.

E-mail: egodzinska@nencki.gov.pl

 

ETOLOGIA I CO DALEJ? NIEKTÓRE FILOZOFICZNE KWESTIE KSZTAŁTUJĄCE BADANIA ZACHOWANIA ZWIERZĄT

 

STRESZCZENIE

Zachowania zwierząt i ich uwarunkowania przyczynowe są przedmiotem zainteresowania licznych nauk behawioralnych. Jedną z najważniejszych klasycznych nauk behawioralnych jest etologia, której przedmiotem jest zarówno opis i kwantyfikacja zachowań, jak i analiza szerokiego spektrum ich uwarunkowań przyczynowych. Etologia kładzie też nacisk na znaczenie porównawczych badań behawioralnych oraz badań prowadzonych w warunkach terenowych. W klasycznej etologii specyficzne wzorce zachowania były ujmowane jako elementy hierarchicznie zorganizowanych systemów ogniskujących się wokół określonych funkcji. Pojęcie instynktu było jednak dalekie od jednoznaczności i współcześnie nie jest już w naukach behawioralnych często stosowane. Wiemy też, że przepływ pomiędzy poziomami organizacji w układzie nerwowym i wszelkich układach ożywionych jest wielokierunkowy. Zakładanie, że procesy rozgrywające się na wyższych poziomach organizacji układów ożywionych można i należy w całości wyjaśniać odwołując się do procesów rozgrywających się na niższych poziomach organizacji staje się więc w znacznym stopniu nieuzasadnione. Redukcjonizm w naukach behawioralnych ma też inne oblicze: tzw. zasady oszczędności myślenia stosowane podczas wyjaśniania obserwowanych zjawisk (brzytwa Ockhama, kanon Lloyda Morgana). Odkąd w metodologii badań naukowych zaczęła obowiązywać zasada falsyfikowalności Karla Poppera, w badaniach behawioralnych odchodzi się jednak od redukcjonistycznego wyjaśniania obserwowanych zjawisk i stosuje się podejście opierające się na doświadczalnym testowaniu kolejnych hipotez, proponujących różne alternatywne wyjaśnienia obserwowanych zjawisk, niekoniecznie najprostsze. Klasyczna etologia była tzw. obiektywistyczną nauką o zachowaniu się: jej zwolennicy nie negowali istnienia u zwierząt zjawisk subiektywnych, jednak odwoływanie się do nich nie było uznawane za wystarczające wyjaśnienie mechanizmów badanych zjawisk. Obecnie możemy jednak stawiać coraz śmielsze hipotezy dotyczące subiektywnych przeżyć zwierząt dzięki rozwojowi zaawansowanych technik neuroobrazowania, takich jak funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI). Nauki behawioralne stale się rozwijają, a stosowane w nich metody ciągle się doskonalą. Można więc mieć nadzieję, że filozofia i nauki behawioralne jeszcze przez długi czas będą wspólnie wzbogacać naszą wiedzę o czynnikach kształtujących zachowanie zwierząt i człowieka.

Słowa kluczowe: etologia, nauki behawioralne, instynkt, przepływ informacji, redukcjonizm, zasada oszczędności myślenia, falsyfikowalność, procesy subiektywne. 

 

–––––––––

 

Józef Andrzej Stuchliński

Instytut Filozofii UW, ul. Krakowskie Predmieście 3, Warszawa.

E-mail: pelnomocnik@wszechnicapolska.home.pl  

 

O MODELOWANIU FORMALNYM CZYNNIKÓW I MECHANIZMÓW EWOLUCJI

 

STRESZCZENIE

Obok powszechnie znanej odmiany formalnego modelowania zjawisk biologicznych, szczególnie ewolucyjnych, rozwijanej w postaci matematycznej, warto byłoby podjąć także próby modelowania formalnego zjawisk organicznych przy użyciu współczesnej logiki. Dotyczy to w szczególności kolektywnego (w mereologii) lub dystrybutywnego (w teorii mnogości) rozumienia klas lub zbiorów wielu przedmiotów, np. organizmów żywych, ich populacji i gatunków, a także składników organicznych właściwych poszczególnym organizmom (molekuły, komórki, organy). Ujęcie kolektywne odnosiłoby się do stanu owych zbiorów lub klasy, o ile są one warunkowane obiektywnie w samej przyrodzie. Natomiast ujęcie dystrybutywne dotyczyłoby językowo–badawczego przybliżania się wiedzy biologicznej do adekwatnego ujmowania owych zależności przyrodniczych.

Słowa kluczowe: czynniki i mechanizmy ewolucji, modelowanie matematyczne, modelowanie logiczne, klasy i zbiory kolektywne, klasy i zbiory dystrybutywne. 

 

–––––––––

 

Andrzej Gecow

Instytut Filozofii i Socjologii PAN.

E-mail: gecow@op.pl; andrzejgecow@gmail.com  

 

WSPÓŁCZESNY POWRÓT DO LAMARCKA W ZGODZIE Z DARWINEM

 

STRESZCZENIE

Obecnie żywo dyskutuje się „wymiar lamarkowski” i „mechanizmy lamarkowskie” zaznaczając, że są one zgodne z Darwinem, ale wymagają rozszerzenia: Modern Synthesis do Extendent Evolutionary Synthesis. Oba te niefortunnie związane z Lamarckiem terminy rzeczywiście określają grupę zjawisk, której symbolem są sformułowania Jabłonki „niektóre zmiany ewolucyjne powstają nie losowo, lub nawet według instrukcji”. Mechanizmy lamarkowskie prowadzące do tych zmian ewolucyjnych powstały jednak drogą darwinowską znacznie wcześniej. O tym wcześniejszym etapie mówi się zbyt rzadko, a typowe rozumienie lamarkizmu silnie sugeruje jego brak. Termin „lamarkizm” rozumiany był i jest bardzo różnie zarówno w różnym czasie jak i w różnych tradycjach narodowych i ideologicznych, a zazwyczaj obarczony zbyt uproszczonym rozumieniem Lamarcka. Większość kontrowersji w zakresie tych zagadnień wynika ze zbyt malej precyzji wypowiedzi, a ta z niedoceniania: definiowania, specyfikacji założeń i wnioskowania abstrakcyjnego.

Słowa kluczowe: lamarkizm, mechanizmy lamarkowskie, dziedziczenie cech nabytych, Extendent Evolutionary Synthesis. 

 

–––––––––

 

Krzysztof Chodasewicz

 

ŻYCIE I UMYSŁ. DWIE STRONY TEGO SAMEGO ZJAWISKA?

 

STRESZCZENIE

Celem artykułu jest rozważenie możliwych relacji między kategoriami „umysł” i „życie”. Zdaniem niektórych autorów, kategorie te są ściśle ze sobą powiązane lub nawet stanowią dwie strony tego samego zjawiska. Tezę tę poddaję analizie i ocenie w świetle różnorodnych podejść do zagadnienia definiowania życia, w szczególności nurtu metabolicznego (kładącego nacisk na samotworzenie i samopodtrzymywanie się) oraz nurtu ewolucyjnego (który koncentruje uwagę na ewolucji drogą doboru naturalnego). Pierwszy z tych nurtów reprezentuje koncepcja autopoiesis Humberto Maturany i Francisco Vareli, drugi zaś cybernetyczna definicja życia autorstwa B. Korzeniewskiego oraz zaproponowana przez J. H van Haterena modyfikacja darwinowskiej definicji życia. Szczególnie interesująca wydaje się możliwość nawiązania relacji miedzy kategoriami umysłu i życia na gruncie podejścia ewolucyjnego.

Słowa kluczowe: definicje życia, relacja między życiem a umysłem, życie a poznanie, autopoiesis, cybernetyczna definicja życia, darwinowska definicja życia.  

 

–––––––––

 

Aleksander A. Ziemny

Zakład Filozofii Nauki, Instytut Filozofii UAM, ul. Szamarzewskiego 89c, 60-568 Poznań.

E-mail: aleksander.ziemny@amu.edu.pl  

 

O PROBLEMATYCE KONCEPTUALIZACJI POJĘCIA GENU

 

STRESZCZENIE

W tym artykule prowadzona jest wstępna analiza historyczno-problemowa dotycząca konceptualizacji pojęcia genu na gruncie genetyki molekularnej. Punktem wyjścia jest historyczny zarys relacji genetyki klasycznej oraz genetyki molekularnej; wskażę, w jaki sposób bagaż konceptualny genetyki klasycznej wpływał na rozwój pojęcia genu stosowanego w ramach genetyki molekularnej. Następnie zaprezentuję kilka prób uchwycenia w ramach filozofii nauki różnych podejść do zagadnienia pojęcia genu, m. in. sceptycyzmu względem genów oraz koncepcji genu nominalnego. Na bazie tych tropów nakreślę intuicję mówiącą, że koncepcja genu funkcjonująca w ramach genetyki molekularnej powinna być rozpatrywana z punktu widzenia eksperymentalizmu oraz pragmatyzmu. Wydaje się, iż należy pojęcie genu na gruncie genetyki molekularnej konceptualizować możliwie szeroko i w odniesieniu do materiału genetycznego, aby mogło pozostać funkcjonalne.

Słowa kluczowe: filozofia biologii, genetyka, nowy eksperymentalizm. 

 

–––––––––

 

Iwona Olejniczak

Instytut Filozofii UAM, Poznań, ul. Szamarzewskiego 89c.

E-mail: iw.olejniczak@gmail.com  

 

INTENCJONALNE ZACHOWANIA MAŁP CZŁEKOKSZTAŁTNYCH

 

STRESZCZENIE

Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule będą intencjonalne zachowania małp człekokształtnych. Poprzez analizę obserwacji terenowych spróbuję odpowiedzieć na pytanie czy zachowania intencjonalne są zachowaniami czysto ludzkimi, czy może występują również w świecie zwierząt. Przedstawię koncepcję Michaela Tomasello, w której dzieli on intencjonalność na kilka poziomów i przyporządkuję zachowania małp do poziomów zaproponowanych przez tego autora.

Słowa kluczowe: intencjonalność, intencjonalność jednostkowa, intencjonalność współdzielona, intencjonalność kolektywna, małpy człekokształtne, szympansy, środowisko naturalne.  

 

–––––––––

 

Leszek Żuk

Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego.

E-mail: leszuk@vp.pl  

 

KIERUNKOWOŚĆ PROCESÓW EWOLUCJI

 

STRESZCZENIE

Jednym z fundamentalnych problemów w naukach o ewolucji jest kierunek ewolucji na różnych poziomach organizacji materii. Zgodnie z tradycyjnymi interpretacjami teleologicznymi, ewoluujące układy powinny rozwijać się ku stanowi ostatecznemu – celowi. Jednak w większości przypadków taki cel jest nieokreślony; uczeni go nie znają. Jednak mogą oni odkryć ogólna tendencję lub serię zmian w czasie – teleonomię lub kierunkowość opartą głównie na wewnętrznym wzorcu ewoluującego układu, jednak modyfikowaną także przez oddziaływania z zewnątrz. Procesy teleonomiczne są odpowiedzialne za wszystkie procesy ewolucyjne włączając w to przejścia z jednego układu organizacji do innego.

Słowa kluczowe: ewolucja, poziomy organizacji materii, procesy teleonomiczne.  

 

–––––––––

 

Dariusz A. Szkutnik

badacz niezależny

 

W POSZUKIWANIU PRZYCZYN DYNAMICZNEGO ROZWOJU ORGANICZNEGO. UWAGI METODOLOGICZNE

 

STRESZCZENIE

Zamiarem badawczym autora jest naświetlenie problemów związanych z przebiegiem procesów regulacyjnych w rozwoju struktur żywego organizmu. W kontekście tak zakrojonego obszaru badawczego powstaje pytanie o rolę czynników i mechanizmów przyczynowych, rządzących procesami regeneracji i nowotworzenia. Pomimo ogromnej już zdobytej wiedzy w tym zakresie, droga do uruchomienia funkcjonalnej regeneracji niektórych struktur organizmu jest jednak ciągle daleka.

Słowa kluczowe: regeneracja, rozwój, przyczyna, czynniki.

 

–––––––––

 

Alicja Kubica

Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków.

E-mail: alicewanderer@gmail.com  

 

TYTAN VERSUS ENCELADUS, CZYLI O MNOGOŚCI TEORII BIOGENEZY I ŚWIADOMOŚCI FILOZOFICZNEJ UCZONYCH

 

STRESZCZENIE

Niniejszy tekst powstał na podstawie wywiadów przeprowadzonych z uczonymi Caltechu (Pasadena, USA) w 2018 roku. Rozmowy dotyczyły typów współczesnych teorii biogenezy oraz roli przesłanek filozoficznych w nich przyjmowanych. Badacze odnieśli się także do problematyki popularyzacji nauki. Światopogląd naukowy kształtowany jest bowiem (oraz utrwalany) przez publikacje popularyzatorskie. Odpowiedzieli również na pytania odnoszące się do osobistych przekonań dotyczących początków życia na Ziemi oraz wpływu tychże na pracę ich samych a także grup badawczych, do których należą.

Słowa kluczowe: biogeneza, synteza teoretyczna, popularyzacja wiedzy.  

 

–––––––––

 

Włodzimierz Ługowski

Instytu Filozofii i Socjologii PAN, Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.

E-mail: wlugowsk@fispan.waw.pl  

 

ŻYCIE JAKO NATURALNA WŁASNOŚĆ MATERII. NA TROPIE „SPRAWCÓW” PRZEŁOMU W PRZYRODOZNAWSTWIE HISTORYCZNYM

 

STRESZCZENIE

Praca stanowi przyczynek do zrozumienia filozoficznego wymiaru przełomu, jaki dokonał się w dwudziestowiecznym przyrodoznawstwie historycznym wskutek ekstrapolacji darwinowskiej idei ewolucji na obszar materii nieożywionej i sformułowania na tej podstawie szeregu teorii przedbiologicznej ewolucji chemicznej. Ujawnione zostały skutki, jakie ma nietrafne rozpoznanie filozoficznych podstaw (szeroko rozumianej) nauki o ewolucji: z jednej strony – dla samych uczonych-przyrodników, z drugiej zaś – w znacznie szerszym, światopoglądowym wymiarze ich badań.

Słowa kluczowe: natura życia, przedbiologiczna ewolucja chemiczna, biogeneza, światopogląd.

 

–––––––––

 

Stanisław Czerniak

Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, 00-330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72.

E-mail: stanislaw.l.czerniak@wp.pl  

 

KONCEPCJA KAPITALIZMU AKADEMICKIEGO RICHARDA MÜNCHA. REKONSTRUKCJA I FILOZOFICZNY KOMENTARZ

 

STRESZCZENIE

Autor rekonstruuje w tekście główne wątki koncepcji kapitalizmu akademickiego Richarda Müncha. Odwołując się do takich kategorii jak „uniwersytet audytowy” czy „uniwersytet jako przedsiębiorstwo” niemiecki socjolog przeciwstawia w krytycznym duchu aktualny model zarządzania nauką dawnemu nowożytnemu modelowi pracy badawczej pojmowanej jako „wymiana darów”. W sensie socjo-psychologicznym mamy tu do czynienia ze strukturą komunikacji społecznej, której rodowód sięga takich instytucji społecznych jak potlacz u indiańskich plemion Północnej Ameryki opisywany przez Marcela Maussa. Münch pokazuje podobieństwa pomiędzy tym archaicznym i współczesnym, odnoszącym się do psychospołecznych fundamentów praxis naukowej, modelem wymiany darów i na tym tle rozwija szczegółowo swą koncepcję kapitalizmu naukowego. Konkluzję tych rozważań stanowi krytyczna teza, że nauka posiada własną, niezbywalną autonomię aksjologiczną i wymiar antropologiczny, które ulegają degeneracji w toku kapitalistycznej „kolonizacji” nauki przez systemy władzy państwowej i pieniądza (Münch odwołuje się tu do filozoficznej argumentacji Jürgena Habermasa). Tekst zawiera także liczne refleksje autora poszerzające filozoficzny horyzont analiz Müncha.

Słowa kluczowe: kapitalizm akademicki, uniwersytet audytowy, uniwersytet jako przedsiębiorstwo, potlacz, wymiana darów, prestiż, tożsamość podmiotu, antropologia nauki.

 

–––––––––

 

Małgorzata Czarnocka

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.

E-mail: mczarnoc@ifispan.waw.pl  

 

EDMUNDA HUSSERLA IDEA NAUKI I PROJEKT FENOMENOLOGII JAKO NAUKI ŚCISŁEJ

 

STRESZCZENIE

Śledzę wieloletnie zmagania Edmunda Husserla nad wypracowaniem idei nauki. Idea ta miała dla Husserla kardynalne metafilozoficzne znaczenie: służyła do uformowania właściwej filozofii (fenomenologii), tj. takiej, która ma być ścisłą nauką – nową i wyższą jej postacią. Husserlowska idea nauki nie jest dowolnym projektem indywidualnych badaczy, środowisk uczonych, grup, lecz samą istotą nauki — niezmienną, uniwersalną, niepodlegającą przekształceniom wraz ze zmianami społeczno- kulturowymi, ahistoryczną, niezrelatywizowaną do naukowej praxis.

Słowa kluczowe: idea nauki, Edmund Husserl, nauki pozytywne, filozofia jako ścisła nauka, fenomenologia.  

 

–––––––––

 

Tomáš Čanal  

Department of Philosophy and Applied Philosophy, University of Ss. Cyril and Methodius in Trnava, Námestie J. Herdu 2, 917 01 Trnava, Slovakia.  

E-mail: tomas.cana73@gmail.com   

 

ZNAJOMOŚĆ JĘZYKA A RADYKALNY SCEPTYCYZM

 

STRESZCZENIE

Według Kartezjusza, możliwe jest skuteczne zwątpienie we wszystkie aspekty świata zewnętrznego, poza językiem. Według Wittgensteina, zwątpienie w cały świat zewnętrzny z wyjątkiem języka nie jest niczym więcej niż zwątpieniem w świat wewnętrzny włącznie z językiem. Dlaczego? Otóż żaden użytkownik języka nie jest bardziej pewny znaczenia swoich słów, niż pewny jest bytów zewnętrznych, które uważa za niepodważalne (np. że ma dwie ręce i dwie nogi). Bez tego powiązania konstytutywnego, nie byłoby komunikacji sensu definitywnego. Wittgenstein sugeruje, że kiedy autor „Medytacji o pierwszej filozofii” przyjmuje hipotezę „złośliwego demona”, odnosimy tylko wrażenie, jakobyśmy mieli do czynienia z językiem (albo czytali tekst). W istocie mamy do czynienia z symptomami nieco innego zjawiska. Celem tej pracy jest zbadanie Wittgensteinowskiej krytyki możliwości przyjęcia tak radykalnie sceptycznego stanowiska.

Słowa kluczowe: wątpienie kartezjańskie, pewność, Kartezjusz, epistemologia, zły zwodziciel, wiedza, sceptyzm, Wittgenstein.

 

–––––––––

 

Jadwiga Skrzypek-Faluszczak  

Faculty of Sociology and History Institute of Sociology, University of Rzeszów, Aleja Rejtana 16c, 35-959 Rzeszów, Poland.  

E-mail: jadwiga_f@interia.pl   

 

ZRÓDŁA FILOZOFICZNEJ REFLEKSJI. IRRACJONALNOŚĆ RACJONALNOŚCI JAKO PODŁOŻE

 

STRESZCZENIE

Praca ta bierze sobie za cel rekonstrukcję kultury, która przyczyniła się do powstania filozoficznego namysłu. Moim celem jest podkreślenie dwóch ważnych czynników: religii, przenoszącej doświadczenia osobiste oraz wagę pewnych idei zawartych w tej kulturze. Źródła myślenia filozoficznego można dopatrywać się w strukturze polis. Jedynie na jej podstawie mogły powstać idee mądrego człowieka i obywatela jak i religijnie zorientowanej jednostki ludzkiej. Greckie polis przeciera szlak nowego stylu w myśleniu poprzez tworzenie dla obywateli warunków do podążania za ideałem niezależnie od zajmowanej w społeczeństwie pozycji. Wysoka pozycja wiedzy jako moralnej refleksji zespolonej z religijnością pozwala na myślenie według praw logosu. W końcu, doświadczenie oferowane przez kulty misteryjne prowadzi do transformacji własnej egzystencji i powstania innego niż wcześniej sposobu rozpoznawania rzeczywistości. Bez wątpienia, wszystkie elementy powiązane ze strukturą polis wraz z ich wartościami prowadzą do powstania nowego sposobu refleksji w formie filozofii. Można powiedzieć, że filozoficzna obiektywność jest poprzedzona subiektywnością, a korzenie racjonalności sięgają irracjonalności.

Słowa kluczowe: irracjonalność, bóstwo, struktura polis, filozofia, doświadczenie religijne. 

 

–––––––––

 

Marzenna Cyzman

Instytut Literatury Polskiej, UMK Toruń, ul. Fosa Staromiejska 3, 87 – 100 Toruń

E-mail: mcyzman@umk.pl  

 

ZASKAKUJĄCE POJĘĆ WĘDRÓWKI I ZWIĄZKI. O KOLEKTYWIE MYŚLOWYM LUDWIKA FLECKA I WSPÓLNOCIE INTERPRETACYJNEJ STANLEYA FISHA

 

STRESZCZENIE

Celem artykułu jest porównanie kolektywu myślowego i wspólnoty interpretacyjnej, dwu zaskakująco do siebie podobnych pojęć sformułowanych niezależnie przez Ludwika Flecka i Stanleya Fisha. We współczesnym dyskursie oba te pojęcia zwykło się utożsamiać, tymczasem dokładna analiza kontekstów użycia interesujących terminów poświadcza, że odpowiednikiem wspólnoty interpretacyjnej jest zarówno pojęcie kolektywu, jak i stylu myślowego, oba te terminy w rozważaniach Fisha ulegają bowiem kontaminacji. Dokładna repartycja pojęcia wspólnoty interpretacyjnej wydaje się istotna ze względu na częstość jego wykorzystywania w pracach z zakresu interpretacji i poznania literaturoznawczego. W artykule zostają także przedstawione ogólniejsze uwagi na temat funkcjonowania i możliwej genezy tego typu sobowtórów pojęciowych i ich roli w poznaniu naukowym.

Słowa kluczowe: Ludwik Fleck, Stanley Fish, kolektyw myślowy, wspólnota interpretacyjna, sobowtóry pojęciowe.  

Göran Sonesson

Division of Cognitive Semiotics, Lund University, Helgonabacken 12, SE-223 62 Lund, Sweden.
E-mail: goran.sonesson@semiotik.lu.se

 

SEMIOSIS IN HISTORY. THE EMERGENCE OF ALTER-CULTURE

 

ABSTRACT

Following upon Merlin Donald’s claim that human specificity emerges in history, and not exclusively in evolutionary time, it will be suggested that the diversified means of producing semiosis created by human beings account for the spread of empathy and altruism not only beyond the kin group, but to humankind in general. This amounts to treating other cultures as different from us, but still able to enter into communication with us (as an Alter), as opposed to treating these cultures as being part of nature, and thus only susceptible to being communicated about (as an Alius). Starting out from the theory of bio-cultural evolution defended by Peter J. Richerson and Robert Boyd, as well as from the multi-level selection theory of Elliott Sober and David Sloan Wilson, we try to lay bare the way in which semiotic structures play a role for transforming cultural evolution, contrary to biological evolution, into human history. We inquiry into what makes the existence of Alter-culture possible, if, as Sober and Wilson have claimed, armed with game theory, an altruistic society (an Ego-culture in our terms), is only possible in opposition to another group in relation to which group egoism rules (that is, in our terms, an Alius-culture). We will follow Michael Tomasello in arguing for the primacy of games of cooperation, rather than competition, while adding an historical dimension, which serves to explain how such cooperation can be extended beyond the primary group (our Ego-culture). However, we will insist on the importance of multiple semiotic resources for the boot-strapping of empathy and altruism, as well as on the genesis of this process in cultural encounters, as reflected in the spirit of the Enlightenment.

Keywords: Cognition, semiotics, empathy, altruism, bio-cultural coevolution.

 

–––––––––

 

Shekoufeh Mohammadi Shirmahaleh

Instituto de Investigaciones Filológicas, Universidad Nacional Autónoma de México, Circuito Maestro Mario de la Cueva S/N, Ciudad Universitaria, 04510 Coyoacan, CDMX, Mexico.

E-mail: smohammadi@comunidad.unam.mx  

 

PEIRCEAN METAPHOR REEXAMINED: CREATION, FUNCTION AND INTERPRETATION

 

ABSTRACT

The Peircean iconic metaphor takes the concept of metaphor beyond linguistic and literary metaphors and does not even limit it to the “conventional metaphor” of Lakoff and Johnson’s cognitive theory. Given Peirce’s short and somewhat ambiguous definition of the metaphorical icon, a closer study of this category of icons is necessary for a better understanding of a concept that surpasses in many respects the earlier definitions of metaphor. It is also necessary to observe metaphors from the perspective of their creator: a perspective that is not usually adopted in other theories of metaphor, since much of the debates consider only the structure of the metaphor and its function with a focus on its interpretation, and do not discuss how the creator of the metaphor reaches or creates a metaphor. The present article aims at filling the mentioned blanks.

Keywords: Charles Sanders Peirce, iconic metaphor, final interpretation, iconicity.  

 

–––––––––

 

Donna West

Modern Languages Department, State University of New York at Cortland, USA Old Main Building, Room 227-B NY 13045, Cortland, USA.

E-mail: westsimon@twcny.rr.com  

 

SEMIOTIC DETERMINANTS IN EPISODE-BUILDING: BEYOND AUTONOETIC CONSCIOUSNESS

 

ABSTRACT

This account examines how episodes are constructed and measured, and how Peirce’s Index informs and even hastens the advancement of this process—from binding spatial features, to the awareness of participant roles and temporal sequencing. It provides semiotic rationale for how episodes develop from static single pictures (dependent on verbatim memory) to events whose frames reflect a deictic and sequential character—superseding the consciousness inherent in autonoesis. Empirical evidence will trace children’s event memory—first iconic and static, and later characteristic of increasingly more complex interpretants which specify directional and logical relations, and memory sources. The signs which promote episodic thought are indexical in nature, given their largely relational character. They incorporate deictic projections of the self in diverse orientations, entering into different participant slots inherent to the event. Notice of the latter entails the influence of index to apprehend the spatial, participatory, and temporal directionality within and across event frames. This progression requires a rudimentary consciousness of aspectual features (telicity, dynamicity), as well as an appreciation for the events’ purposes/goals. Anticipating how, where, and when events conclude is critical to realizing the event’s purpose/goal, since, according to Bauer 2006: 384, it constitutes the basis upon which episodes are constructed.

Keywords: Episode-building, episodic memory, indexical signs, autonoetic consciousness.  

 

–––––––––

 

Jens Allwood, Elisabeth Ahlsén Jens Allwood

SCCIIL Interdisciplinary Center, Department of Applied IT, University of Gothenburg, Forskningsgången 6, Hus Patricia, Lindholmen, 412 96 Göteborg, Sweden.

E-mail: jens.allwood@ait.gu.se

E-mail: elisabeth.ahlsen@gu.se  

 

DIMENSIONS OF CONTEXT. CLASSIFYING APPROACHES TO THE CONTEXT OF COMMUNICATION

 

ABSTRACT

This paper analyzes the concept of context with a special focus on the context of communication. We suggest two ways of classifying approaches to the context of communication: (i) classifying approaches based on a number of relevant dimensions for analyzing context in social activities, (ii) classifying approaches, based on the dimensions of Peirce’s semiotics. We also discuss the use of collected corpora of language, especially multimodal corpora of spoken interaction, as an aid in studying context. Finally, building on the two ways of classifying approaches to the context of communication, we present our own proposal for how to analyze the main relevant contextual dimensions influencing human interaction and communication

Keywords: Context, approaches to context, dimensions of context, syntactic context, semantic context, pragmatic context, semiotics, representamen, object, interpretant, relevant contexts. 

 

–––––––––

 

Paul A. Wilson, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk

Paul A. Wilson — University of Łódz Institute of English Studies Department of English Language and Applied Linguistics, Pomorska 171/173, 90-236 Łódź, Poland.

E-mail: paul.wilson@uni.lodz.pl

Barbara Lewandowska-Tomaszczyk — State University of Applied Sciences in Konin, Department of Research in Language, Literature, and Translation, Przyjaźni 1, 62-510 Konin.

E-mail: blt@konin.edu.pl  

 

COGNITIVE STRUCTURE AND CONCEPTUAL CLUSTERS OF EMOTION TERMS

 

ABSTRACT

The major underlying principle of the present paper is that, in opposition to the viewpoint of emotions as discrete entities, emotions are represented as clusters in conceptual space. The graded structure and fuzzy boundaries inherent in the prototype-periphery nature of these clusters dictate that the meaning of a specific emotion is governed by both inter- and intra-cluster relationships and their interactions. In addition to these relationships and interactions the paper examines both external and internal affects to compare and contrast the FEAR, COMPASSION, LOVE/JOY, and PRIDE clusters in British English and Polish. The three specific methods employed to analyze these are the GRID instrument, an online emotions sorting task, and a corpus-based cognitive linguistic methodology.

Keywords: emotions, conceptual clusters, British English, Polish, fear, compassion, love/joy, pride, GRID, online emotions sorting task, corpus methodology. 

 

–––––––––

 

Elżbieta Magdalena Wąsik

Adam Mickiewicz University, Faculty of English, Department of Older Germanic Languages, Collegium Heliodori Święcicki, ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań, Poland.

Email: wasik@wa.amu.edu.pl  

 

EXPOSING THE DIALOGICAL NATURE OF THE LINGUISTIC SELF IN INTERPERSONAL AND INTERSUBJECTIVE RELATIONSHIPS FOR THE PURPOSES OF LANGUAGE-AND-CONSCIOUSNESS-RELATED COMMUNICATION STUDIES

 

ABSTRACT

This paper aims at elaborating the concept of linguistic self with regard to its twofold existence modes, namely as a physical person and as a mental subject, being shaped by external and internal dialogs in interpersonal and intersubjective communication. These dialogical encounters, constantly changing the reality of everyday life, are based, on the one hand, on the observable multitextuality of narratives, and on the other, on the multi-voicedness of opinions. As such, it lays emphasis on the need for a holistic approach to human beings as a psychosomatic unity, taking part in cognition with their minds and bodies, and developing itself both in-and-with the physical and logical domains of their surrounding ecosystems. In view of the private and public character of the self, the author postulates to consider in future studies the achievements of personal and social constructivism.

Keywords: cognition, consciousness, intersubjectivity, language, the dialogical self.  

 

–––––––––

 

Zdzisław Wąsik

Philological School of Higher Education in Wrocław, Department of Linguistic Semiotics and Communicology, ul. Sienkiewicza 32, 50-335 Wrocław.

E-mail: zdzis.wasik@gmail.com  

 

EPISTEMOLOGY AS A SEMIOTIC CARTOGRAPHY OF HUMAN KNOWLEDGE AND COGNITION

 

ABSTRACT

The subject matter of this article constitutes the semiotic mapping of human of knowledge which results from cognition. Departing from the presentation of human subjects as world-model-builders, it places epistemology among the sciences of science and the sciences of man. As such the understanding of epistemology is referred either to a static state of knowledge or to a dynamic acquisition of knowledge by cognizing subjects. The point of arrival, in the conclusive part of a this article, constitutes the substantiation of the two understandings of epistemology, specified, firstly, as a set of investigative perspectives, which the subject of science has at his/her disposal as a knower on the metascientific level, or, secondly, as a psychophysiological endowment of a cognizing subject who possesses the ability of learning and/or knowing a certain kind of information about cognized reality.

Keywords: cartography of ideas, epistemology, knowledge, cognition, semiotics.    

Ignacy S. Fiut

Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Adama Mickiewicza 30, 30–059 Kraków.

E-mail: isf1949@o2.pl; isfiut@agh.edu.pl

 

CZY MOŻLIWY JEST „CZWARTY ŚWIAT” W MODELU EE KARLA R. POPPERA?

 

STRESZCZENIE

W pracy analizowane jest pojęcie trzech światów Karla R. Poppera. Jego argumenty umożliwiają wyróżnienie w tym polu badań świat czwarty – zawierający rozwój i zastosowanie ludzkiej wiedzy. Akceptuję kryteria Popperowskiego podziału, a pewne wątpliwości dotyczące jego koncepcji rozwiewam używając argumenty dotyczące ewolucji i rozwoju tradycyjnych, elektronicznych mediów i Internetu. Te argumenty wskazują na potrzebę powołania czwartego świata. Autor dyskutuje poglądy w kwestii komunikacji M. McLuhana, D. De Kerckhove’a, P. Levinsona, H. Jenkinsa and J. Pleszczyńskiego, które dostarczają zasadnych argumentów na rzecz tej nowej wzbogaconej klasyfikacji.

Słowa kluczowe: trzy światy Karla R. Poppera, czwarty świat, M. McLuhan, D. De Kerckhove, P. Levinson, H. Jenkins, J. Pleszczyński, nowe media komunikacyjne.   

 

–––––––––

 

Stanisław Czerniak

Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.

E-mail : stanislaw.l.czerniak@wp.pl  

 

JÜRGEN MITTELSTRASS: NAUKI HUMANISTYCZNE W ŚWIETLE IDEI JEDNOŚCI NAUKI

 

STRESZCZENIE

Autor rekonstruuje w tekście główne wątki filozofii nauk humanistycznych Jürgena Mittelstrassa. Niemiecki filozof wychodząc od krytyki tzw. funkcjonalistycznej, dualistycznej koncepcji humanistyki autorstwa J. Rittera-O. Marquarda, staje na stanowisku metodologicznego monizmu zakładającego jedność wszystkich nauk na gruncie uniwersalnych reguł racjonalności. Szuka przy tym symptomów tej jedności zarówno w tendencjach transdyscyplinarnych współczesnej nauki, jak i w pewnych wspólnych założeniach epistemologicznych oraz podobieństwach praktyk badawczych nauk. Autor zwraca uwagę na inspiracje kantowskie Mittelstrassa, który adaptuje interesująco dla potrzeb swej argumentacji kategorię „władzy sądzenia”. W podsumowaniu rozważań pojawiają się obok pozytywnej ogólnej oceny omawianej koncepcji także pewne uwagi krytyczne autora pod jej adresem.

Słowa kluczowe: nauki humanistyczne, funkcje kompensacyjne humanistyki, racjonalność, władza sądzenia, transdyscyplinarność, praktyka badawcza. 

 

–––––––––

 

Małgorzata Czarnocka

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa.

E-mail: mczarnoc@ifispan.waw.pl  

 

JAK NAUKA JEST UNIWERSALNA?

 

STRESZCZENIE

Badam problem uniwersalności nauki w jej koncepcjach epistemologicznych oraz zsocjologizowanych, a w tych drugich także tezę o antyuniwersalności nauki. Wyróżniam wśród typów uniwersalności nauki epistemiczną oraz kulturowo-społeczną globalną, w tej ostatniej — uniwersalność globalną poziomu bazowego nauki, a ponadto etyczno-aksjologiczną. Pokazuję, że w epistemologii naukę uznaje się za uniwersalną w jej podstawowych aspektach, tj. wiedzy, przedmiotu, podmiotu, wartości poznawczych oraz metody, ponieważ ta cecha jest według metatez epistemologii koniecznym efektem ważności i autonomiczności nauki. Wykazuję też, że ujęcia zsocjologizowane nauki, stojące na stanowisku multikulturalizmu, niewłaściwie traktują naukę jako nieusuwalnie antyuniwersalną, jako dziedzinę związaną tylko z kulturą zachodnią. Proponuję stanowisko uniwersalizmu globalnego poziomu bazowego postulujące, że nauka wyrasta z kulturowej bazy (zawierającej kryteria najsłabszej racjonalności, empiryczności i metodyczności) wspólnej dla wszystkich kultur. Badam ponadto, jak uniwersalność będąca własnością nauki, staje się wartością nauki i jakie znaczenie ma ta własność i zarazem wartość nauki dla ludzkiego świata.

Słowa kluczowe: epistemologia, zsocjologizowane koncepcje nauki, uniwersalność nauki, uniwersalność epistemiczna, uniwersalność globalna, uniwersalność jako wartość.   

 

–––––––––

 

Marek Suwara

Instytut Filozofii UJ, ul. Grodzka 52, 31–044 Kraków.

E-mail: marek.suwara@uj.edu.pl  

 

BIOLOGICZNO-INFORMATYCZNA ANALOGIA W WYJAŚNIANIU ROZWOJU NAUKI I KULTURY

 

STRESZCZENIE

Efektywność posłużenia się analogią w nauce zależy od stopnia adekwatności danej analogii. Teza ta jest poddana sprawdzeniu w kontekście analogii, zarówno biologicznych, jak i informatycznych użytych w teorii memów kulturowych, jako podstawy ewolucyjnego rozwoju nauki, czy szerzej kultury. Uwidoczniony w pracy problem z wyróżnieniem kulturowego odpowiednika biologicznego osobnika ma wpływ na rodzaj ewolucji – darwinowski czy lamarckowski.

Słowa kluczowe: ewolucja, kultura, analogia, mem. 

 

–––––––––

 

Jagna Brudzińska

IFiS PAN, afiliacja: Husserl-Archiv der Universität zu Köln, Albertus-Magnus-Platz, D-50923 Köln, Niemcy.

E-mail: jbrudzinska@gmail.com  

 

FENOMENOLOGIA JAKO TEORIA DOŚWIADCZENIA, A WYZWANIA WSPÓŁCZESNEJ HUMANISTYKI – NOWE PERSPEKTYWY W BADANIACH NAD CZŁOWIEKIEM

 

STRESZCZENIE

Fenomenologia to projekt filozoficzny o ogromnym, przede wszystkim metodologicznym, do dziś niewykorzystanym potencjale. Nie wyczerpuje się on ani w nawiązujących raczej do Heideggera hermeneutykach dwudziestego wieku, ani też w bardziej analitycznie zorientowanych współczesnych badaniach nad językiem. Potencjał ten odkrywamy dziś, kiedy przede wszystkim humanistyka i badania społeczne stoją przed nowymi wyzwaniami, wymagającymi nowej interpretacji ludzkiego doświadczenia. Tu fenomenologia transcendentalna jako teoria doświadczenia z perspektywy przeżyciowej odwołująca się do metody intencjonalno-genetycznej analizy oferuje nowe możliwości badawcze.

Słowa kluczowe: fenomenologia transcendentalna, doświadczenie intencjonalne, perspektywa przeżyciowa, analiza genetyczna, motywacja, proces rozwojowy. 

 

–––––––––

 

Rafał Michalski

Instytut Filozofii UMK, Fosa Staromiejska 1, 87-100 Toruń.

E-mail: metasis@umk.pl  

 

CZY ARNOLD GEHLEN BYŁ NATURALISTYCZNYM REDUKCJONISTĄ?

 

STRESZCZENIE

Artykuł podejmuje polemikę z zarzutem naturalistycznego redukcjonizmu, którym rzekomo obciążona jest antropologia filozoficzna Arnolda Gehlena. W pierwszej części artykułu przeanalizuję zasadność zarzutu o redukcjonizm w kontekście rozważań Gehlena nad naturą człowieka, z kolei przedmiotem drugiej części będzie pojęcie natury jako obiektywnego świata, natomiast część trzecia i czwarta podejmą wątki dotyczące zagadnienia moralności (3) oraz kultury i ludzkiej świadomości (4) pod kątem zarzutu o rzekomy naturalizm jego projektu antropologicznego. Argumentuję, że antropologia Gehlena ma wprawdzie na celu zintegrowanie wyników badań nauk biologicznych i społecznych, jednakże wyprowadza z nich implikacje filozoficzne o takim poziomie ogólności, że wykraczają one poza kompetencje nauk szczegółowych. Ich ustalenia uzyskują w jego koncepcji uniwersalne znaczenie w ramach systemu filozoficznych kategorii opisujących człowieka jako całościowy projekt natury. Gehlen odrzuca wszelkie próby tworzenia ogólnej teorii człowieka na podstawie badań komparatystycznych wyprowadzających własności ludzkiej kondycji ze świata zwierzęcego. Gehlenowska antropobiologia rezygnuje z pojęcia natury człowieka w sensie biologicznym, tzn. jako zestawu ewolucyjnie zdeterminowanych cech morfologicznych, fizjologicznych i behawioralnych, porzuca również obiektywistyczne pojęcie „natury zewnętrznej” jako obszaru ontycznego niezawisłego od zapośredniczeń kulturowych. Język, świadomość, kultura stanowią efekt procesów kompensujących biologiczne deficyty, a jednocześnie reprezentują obszar kompetencji i wartości, które są autonomiczne i autoteliczne, a zatem całkowicie niezależne od biologicznych uwarunkowań.

Słowa kluczowe: Arnold Gehlen, naturalistyczny redukcjonizm, antropologia filozoficzna, kultura, język, moralność, instytucje.   

 

–––––––––

 

Marcin Urbaniak

Uniwersytet Pedagogiczny, Podchorążych 2, 30-084 Kraków.

E-mail: murbaniak78@gmail.com  

 

SPOJRZENIE NA ZDOLNOŚCI HERMENEUTYCZNE CZŁOWIEKA Z PERSPEKTYWY ZOOLOGICZNEJ

 

STRESZCZENIE

Artykuł jest próbą prezentacji poglądów filozoficznych na pochodzenie ludzkiej zdolności interpretacji i rozumienia znaczeń. Autor inspiruje się wynikamy współczesnych nauk biologicznych, kognitywistycznych i psychologicznych, w świetle których można przeciwstawiać się koncepcjom hermeneutycznym, jakie tkwią w nowożytnej tradycji antropocentrycznej. Chciałbym zarysować wyjaśnienie statusu bytowego tzw. kompetencji hermeneutycznych w formie znaturalizowanej, która nie unika płynnego stopniowania struktur czy umiejętności podmiotowych bez popadania w trywialny redukcjonizm. Będę twierdził, że choć pełne ukształtowanie procesów rozumienia pozostaje zarezerwowane dla konkretnych grup spośród gatunku ludzkiego, to można racjonalnie uzasadnić, że u odmiennych gatunków zwierząt i bezpośrednich przodków człowieka mamy już do czynienia z elementami hermeneutycznych kompetencji, które legły u podstawy pojęcia Dasein. Jeżeli zasadniczym problemem książki Konrada Lorenza Odwrotna strona zwierciadła była próba rekonstrukcji historii naturalnej ludzkiego poznania i polemika z tradycją Kanta co do istoty poznania, to niniejsza praca stanowi zalążek refleksji nad naturalną historią ludzkiego rozumienia oraz nad polemiką z antropocentryczną hermeneutyką filozoficzną. Głównym celem pracy jest przyjrzenie się hipotezie, jakoby podmiotowe egzystencjały rozumienia, nastrojenia czy bycia-w-świecie można było ujmować w formie naturalnych adaptacji organizmów ludzkich i pozaludzkich.

Słowa kluczowe: hermeneutyka, rozumienie, interpretacja, ewolucja, sens, symbol.  

 

–––––––––

 

Jarosław Mrozek

Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego, Jana Bażyńskiego 8, 80-309 Gdańsk

E-mail: filjam@ug.edu.pl   

 

CZY ZMIANA KRYTERIÓW NAUKOWOŚCI WE WSPÓŁCZESNEJ FIZYCE TEORETYCZNEJ?

 

STRESZCZENE

Współczesne teorie fizyczne i kosmologiczne ponownie stawiają przed filozofami i metodologami problem naukowości rozważanych idei. Wiąże się to głównie z kwestią ich empirycznego testowania. Wiemy, że wiele koncepcji współczesnej fizyki teoretycznej takich jak superstruny czy multiwszechświat jak dotąd nie doczekały się ani jednej obserwacji czy eksperymentu, które by je potwierdzały. W tej sytuacji pojawiają się próby osłabienia wymogów metodologicznych nakładanych na teorie, by móc nadal uważać je za naukowe. Wyzwanie, przed którym stają fizycy, filozofowie i metodolodzy polega na próbach określenia możliwej do przeprowadzenia nieempirycznej procedury weryfikacyjnej w przypadku, gdy teorie te postulują istnienie zasadniczo nieobserwowalnych obszarów rzeczywistości.

Słowa kluczowe: kryteria naukowości, fizyka, empiryczne testowanie, nieempiryczna procedura weryfikacyjna.  

 

–––––––––

 

Adam Krawiec, Marek Szydłowski, Paweł Tambor  

Instytut Ekonomii i Zarządzania, Uniwersytet Jagielloński, ul. Łojasiewicza 4, 30–348 Kraków.

E-mail: adam.krawiec@uj.edu.pl

Marek Szydłowski  

Centrum Układów Złożonych, Uniwersytet Jagielloński, Obserwatorium Astronomiczne, ul. Orla 171, 30–244 Kraków.

E-mail: marek.szydlowski@uj.edu.pl

Paweł Tambor  

Wydział Teologii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, Kolegium Jana Pawła II, skr. poczt. 129, 20-950 Lublin.

E-mail: pawel.tambor@kul.lublin.pl  

 

SWOISTOŚĆ ONTOLOGICZNA I EPISTEMOLOGICZNA KOSMOLOGII JAKO NAUKI O WSZECHŚWIECIE

 

STRESZCZENIE

W pracy charakteryzujemy swoistość, tj. wyjątkowość kosmologii współczesnej rozumianej jako fizyka Wszechświata. Swoistość ta przejawia się w stosunku do samego przedmiotu badań oraz w stosunku do sposobów zdobywania wiedzy o Wszechświecie, w tym także metod stosowanych do rozwiązywania problemów. Twierdzimy, że kosmologia jest odmienna od standardowej praktyki badawczej fizyki współczesnej (odmienność metodologiczna). Odmienność przedmiotowometodologiczna współczesnej kosmologii jest źródłem kontrowersyjności kosmologii (twierdzi tak Helge Kragh (1996)). W pracy wskazujemy brak uzasadnienia takiej jej oceny. Odmienność przedmiotowo-metodologiczna kosmologii nie jest dla nas kontrowersyjna. Identyfikujemy tę odmienność między innymi ze swoistością predykcji (asymetria między retrognozą a prognozą), temporalnością kosmologii związanej z rozwojem technik obserwacyjnych, problemem horyzontu oraz specyfiką problemu warunków początkowych. Wskazujemy na niedookreśloność modelu czasoprzestrzennego w kosmologii w dwóch aspektach: a) problemu warunków początkowych dla ewolucji Wszechświata oraz b) problemu topologicznej niedookreśloności modelu geometrycznego czasoprzestrzeni.

Słowa kluczowe: swoistość kosmologii, kontrowersyjność kosmologii, odmienność przedmiotowo-metodologiczna kosmologii, ewolucja Wszechświata, topologiczna niedookreśloność modelu geometrycznego czasoprzestrzeni.  

 

–––––––––

 

Marek Gurba

Institute of Philosophy, Jagiellonian University, Grodzka 52, Kraków.

E-mail: marek.gurba@doctoral.uj.edu.pl  

 

ON NICHOLAS RESCHER’S ORIENTATIONAL PLURALISM IN METAPHILOSOPHY

 

ABSTRACT

The article discusses Nicholas Rescher’s metaphilosophical view of orientational pluralism. In his essay Philosophical Disagreement: An Essay towards Orientational Pluralism in Metaphilosophy Rescher explains a substantial difference between philosophy and science—namely, that philosophers—differently than scientists— continuously propose and undermine various solutions to the same old problems. In philosophy it is difficult to find any consensus or convergence of theories. According to Rescher, this pluralism of theoretical positions is caused by holding by philosophers different sets and hierarchies of cognitive values, i.e. methodological orientations. These orientations are chosen in virtue of some practical postulates, they are of axiological, normative, but not strictly theoretical character. Different methodological orientations yield different evaluations of philosophical theses and arguments. This article shows that Rescher’s account does not determine clearly acceptable cognitive values. If there are no clear criteria of evaluation of methodological orientations, then the described view seems to be identical to relativism adopting the everything goes rule. In addition, accepting orientational pluralism it is hard to avoid the conclusion that discussions between various philosophical schools are futile or can be reduced to non-rational persuasion.

Keywords: metaphilosophy, Nicholas Rescher, relativism, methodology of philosophy, orientational pluralism.  

 

–––––––––

 

Karolina Owczarek

Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, Krakowskie Przedmieście 3, 00-001 Warszawa.

E-mail: karolina.m.owczarek@gmail.com  

 

ROZWAŻANIA O FILOZOFII UMYSŁU NA PODSTAWIE DIALOGÓW STANISŁAWA LEMA

 

STRESZCZENIE

W dotychczasowej recepcji Dialogów Stanisława Lema przyjmuje się, że cała moc argumentacyjna skoncentrowana jest na dialogu ostatnim, w którym pisarz — używając terminologii z zakresu cybernetyki — poddaje krytyce ustrój centralnie sterowany. Autorka podejmuje polemikę z przyjętą opinią i wskazuje na inne zadanie, które postawił przed sobą Lem: czy możliwe jest, a jeśli tak, to pod jakimi warunkami, przeszczepienie ludzkiej świadomości na elektromózg? Tym tropem podąża autorka w niniejszym artykule, analizując warunki konieczne i wystarczające do przeprowadzenia transferu świadomości na nośnik niebiologiczny. Przedstawia też stanowisko Lema w odniesieniu do teorii tożsamości osobowej, koncepcji świadomości czy roli, jaką przypisuje on technologii.

Słowa kluczowe: Stanisław Lem, elektromózg, świadomość, transfer świadomości.  

 

–––––––––

 

Andrzej Bronk, Monika Walczak

Andrzej Bronk 

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Aleje Racławickie 14, 20-950 Lublin.

E-mail: bronk@kul.lublin.pl

Monika Walczak

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Aleje Racławickie 14, 20-950 Lublin.

E-mail: aktor@kul.pl  

 

STANISŁAWA KAMIŃSKIEGO OPCJE METODOLOGICZNE

 

STRESZCZENIE

Stanisław Kamiński (1919–1986) był filozofem, filozofem nauki i historykiem nauki. Całe jego życie zawodowe od 1949 roku związane było z Wydziałem Filozofii Chrześcijańskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Do głównych dziedzin zainteresowań Kamińskiego należały ogólna i szczegółowa metodologia nauk, metodologia filozofii, historia nauki i logiki oraz semiotyka m. in. średniowieczna. Podkreślając specyfikę klasycznego sposobu uprawiania filozofii jako poznania autonomicznego w stosunku do nauk empirycznych i teologii, pewnego i najogólniejszego, badał zastosowania logiki do filozofii oraz podał metodologiczną charakterystykę niektórych dyscyplin filozoficznych (metafizyki ogólnej, antropologii filozoficznej, etyki, filozofii religii, filozofii dziejów). Charakterystyczny dla podejścia Kamińskiego był osobliwy historyzm (indukcja doksograficzna), polegający na nawiązywaniu do dziedzictwa przeszłości, by szukać w nim inspiracji i kontekstu rozumienia dla własnych problemów. Nawiązywał bezpośrednio do dwu głównie tradycji filozoficznych: klasycznej (arystotelesowsko-tomistycznej) oraz analitycznej, zarówno w wydaniu scholastyki, jak i szkoły lwowsko-warszawskiej. Pierwszej – realistycznej teorii bytu i poznania, ale także historii filozofii – zawdzięczał swe filozoficzne i historyczne, drugiej – logiczne i metodologiczne zainteresowania nauką. Przyjmował, że jednym z głównych zadań refleksji metodologicznej jest badanie (na ogół niejawnych) założeń filozoficznych i metodologicznych, na których opiera się metoda naukowa, oraz krytyka prób skrajnie ideologicznego wykorzystywania nauki do celów nienaukowych. Był przekonany o potrzebie i zasadności uprawiania różnych typów badań nad nauką. Sprzyja to rozumieniu znaczenia i miejsca nauki w kulturze, teoretycznemu wyjaśnieniu natury i podstaw wiedzy naukowej, poznawczych roszczeń nauki, pokazaniu integrującej roli refleksji metodologicznej dla unifikacji specjalistycznych dyscyplin i współpracy między naukowcami, jak również podkreśleniu praktycznej ważności świadomości metodologicznej dla poszczególnych nauk a także filozofii, dla której jest ona przeważnie jedynym narzędziem samokontroli. Podkreślał, że badanie natury nauki winno uwzględnić wszystkie jej aspekty: logiczno- metodologiczny, humanistyczny i filozoficzny. Główna jednak rola przypada podejściu filozoficznemu (epistemologicznemu). Kamiński odróżniał trzy podstawowe typy nauk o nauce: humanistyczne (historia, socjologia, psychologia, ekonomia i polityka nauki), filozoficzne (ontologia, epistemologia, wąsko pojęta filozofia nauki i filozofia kultury) oraz formalne (logika języka naukowego, logika formalna, teoria rozumowań stosowanych w nauce oraz metodologia nauki). Kamiński interesował się głównie naturą nauki (obejmującą przedmiot, cele, metodę, strukturę i genezę), tj. tym, co w dziejach nauki niezmienne. Pojmował naukę jako epistéme (średniowieczną scientiae) oraz utożsamiał racjonalność wiedzy naukowej z jej metodycznością i szeroko pojmowaną logicznością. Mimo dostrzegania wielu ograniczeń wiedzy racjonalnej, nauka pozostawała dla niego wzorem poznania racjonalnego. Był przekonany, iż celem szeroko pojętego poznania naukowego jest wiedza prawdziwa, a w filozofii — nadto konieczna. Uważał, że „cała logika współczesna stanowi dyscyplinę filozoficzną w szerokim tego ostatniego słowa znaczeniu” i to „ze względu na swój ogólny i spekulatywny (a wedle niektórych również apodyktyczny) charakter oraz stosunkowo maksymalne wykorzystanie jej rezultatów”.

Słowa kluczowe: definicja nauki, etyka nauki, filozofia, filozofia nauki, metoda naukowa, metodologia, nauka, nauki przyrodnicze i humanistyczne, racjonalność nauki, Stanisław Kamiński, teologia, teoria nauki, typologia nauk.  

 

–––––––––

 

Józef Dębowski

Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie, ul. Obitza 1, 10-725 Olsztyn.

E-mail: jozef.debowski@uwm.edu.pl  

 

SPÓR O NAUKOWOŚĆ FILOZOFII. O ZDZISŁAWA CACKOWSKIEGO DYSKUSJI Z FENOMENOLOGIĄ

 

STRESZCZENIE

W artykule dokonuję rekonstrukcji i krytycznie omawiam (analizuję) podstawowe zręby Zdzisława Cackowskiego sposobu rozumienia filozofii i nauki. Podkreślam, iż według Cackowskiego filozofia jest nauką (i to nauką nomotetyczną), choć zarazem jest to nauka ze wszystkich najogólniejsza. Filozofia bowiem, podobnie jak nauki szczegółowe, spełnia wszystkie najważniejsze, tak jak je określa Cackowski, warunki i kryteria naukowości. Filozofia ponadto, podobnie jak każda inna nauka, prócz funkcji poznawczej, pełni również istotne funkcje praktyczne, w szczególności światopoglądowo-ideologiczne. Natomiast specyfika (swoistość) filozofii wynika z jej aspiracji uniwersalistycznych i według Cackowskiego polega na bezprecedensowo wysokim (najwyższym) stopniu ogólności odkrywanych przez nią prawidłowości — prawidłowości dotyczących obiektywnie istniejącej rzeczywistości i jej poznania. O specyfice filozofii przesądza zdaniem Cackowskiego również to, że usiłuje ona zgłębić naturę jakościowych skoków pomiędzy podstawowymi segmentami świata realnego, np. pomiędzy obiektami kwantowymi i korpuskularnymi, przyrodą nieorganiczną i organiczną, procesami neuronalnymi i umysłowymi itp. By jednak nie oderwać się od rzeczywistości, zdaniem Cackowskiego, filozoficzne syntezy każdorazowo winny być zakotwiczone w wyspecjalizowanych badaniach nauk szczegółowych, w konkretnych wynikach tych badań oraz w szeroko pojętej praktyce naukowej i społecznej, czyli w sferze praxis. Sposób rozumienia filozofii przez Cackowskiego czyni ją zatem, z jednej strony, zasadniczo zbieżną z pozytywistyczną, scjentystyczną i marksistowską koncepcją filozofii, z drugiej zaś strony — sytuuje ją w wyraźnej opozycji do fenomenologicznej jej koncepcji. Zastrzeżenia i sprzeciw Cackowskiego wobec fenomenologicznego projektu badań filozoficznych były w jego twórczości względnie stałe (z biegiem lat zmieniały się tylko nieznacznie) i z reguły dotyczyły: (1) zakresu i sensu ich autonomii wobec nauk szczegółowych, (2) zasady bezzałożeniowości (i to bez względu na stopień jej radykalizmu), (3) Husserlowskiej „zasady wszelkich zasad” jako głównego metodologicznego principium, (4) fenomenologicznej koncepcji bezpośredniego doświadczenia, (5) możliwości i zakresu poznania ejdetycznego, (6) idei transcendentalizmu i koncepcji czystej świadomości oraz (7) zasadniczej postawy fundamentalistycznej, motywowanej zarówno wątkami kartezjańskimi, jak i, zdaniem Cackowskiego, całkowicie irracjonalną tęsknotą do odkrycia absolutu metafizycznego i epistemologicznego.

Słowa kluczowe: filozofia, nauka, nauki szczegółowe, fenomenologia, filozofia marksistowska, epistemologia, rzeczywistość, działanie, poznawanie, wiedza, empiryzm, indukcjonizm, pozytywizm, scjentyzm, praksizm, bezzałożeniowość (Voraussetzungslosigkeit, Vorurteilslosigkeit), „zasada bezzałożeniowości” (das Prinzip der Voraussetzungslosigkeit), transcendentalizm, ejdetyzm, bezpośrednie doświadczenie. 

 

–––––––––

 

Anna Michalska

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat, 00-330 Warszawa.

E-mail: michalskanna@gmail.com  

 

STEFANA AMSTERDAMSKIEGO POJĘCIE IDEAŁU WIEDZY NAUKOWEJ: W STRONĘ NOWEJ KONCEPCJI PODMIOTU NAUKI

 

STRESZCZENIE

Koncepcja ideałów nauki była wkładem Stefana Amsterdamskiego do sporu na temat racjonalności naukowej. Przyjmując, iż metoda naukowa nie jest zjawiskiem ponadhistorycznym i że towarzyszą jej silne presupozycje normatywne, Amsterdamski staje po stronie Kuhna w jego dyskusji z Popperem oraz jego kontynuatorami i poplecznikami. W istotnym sensie Amsterdamski jest jednak Popperystą, jego intencją jest bowiem rozszerzenie zasięgu krytycznej dyskusji poprzez odniesienie analiz krytycznych do czegoś, co określa on nowożytnym ideałem nauki. Prace Amsterdamskiego, zwłaszcza omawiana w artykule monografia Między historią a metodą, są jednocześnie próbą zabezpieczenia statusu filozofii nauki jako instancji normatywnej w stosunku do ideałów nauki. Artykuł stanowi rekonstrukcję koncepcji Amsterdamskiego i zawiera analizę krytyczną relacji między celami, jakie Amsterdamski sobie stawiał, oraz metodami ich realizacji. Wskazuję na elementy, które wydają mi się w koncepcji ideałów nauki najbardziej problematyczne, sugerując alternatywne sformułowania podnoszonych przez Amsterdamskiego problemów. Wykazuję, iż koncepcja Amsterdamskiego upoważnia do podjęcia próby opracowania nowej koncepcji podmiotu nauki, która to koncepcja mogłaby dostarczyć odpowiednich wskazówek do krytyki nowożytnego ideału nauki.

Słowa kluczowe: ideały nauki, racjonalność naukowa, historia nauki, Stefan Amsterdamski, podmiot nauki. 

 

–––––––––

 

Mariola Kuszyk-Bytniewska

IF WFiS UMCS w Lublinie, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 4, 20–031 Lublin.

E-mail: mkuszyk@poczta.umcs.lublin.pl  

 

FLORIAN ZNANIECKI O NAUCE. PERSPEKTYWA ONTO-EPISTEMOLOGICZNA

 

STRESZCZENIE

Floriana Znanieckiego rozumienie nauk społecznych możemy wpisać w szerszy projekt filozoficzny, który nazywam onto-epistemologią społeczną. Główny cel artykułu to rekonstrukcja filozofii Znanieckiego jako wysiłku badawczego nakierowanego na zbudowanie podstawy nauk społecznych w sensie zakładanym przez XIX-wieczny fundamentalizm, to jest jako poszukiwane podstaw uprawomocnienia nauk. Choć cel ten nie był oryginalny to oryginalne i owocne były środki i sposoby ich stosowania w podejściu Znanieckiego. Onto-epistemologiczne podejście Znanieckiego unika Kartezjańskich i Kantowskich dualizmów, a przede wszystkim unika mono-subiektywnego rozumienia podmiotu. Stopniowanie realności w odniesieniu do przedmiotu nauk społecznych, obiektywność jako przynależność do wielu systemów przedmiotowych to podstawowe wynalazki Znanieckiego dokonane na tej drodze. Główna przesłanka onto-epistemologii może być wyrażona następująco: Ludzkie „poznaję” czy „wiem” jest ufundowane w ludzkim (społecznym) „jestem”, a to z kolei istnienie zawiera niezbywalny moment epistemiczny.

Słowa klucze: Znaniecki, onto-epistemologia, nauka, nauki społeczne. 

 

–––––––––

 

Grzegorz Pyszczek

Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie Wydział Stosowanych Nauk Społecznych, Ul. Szczęśliwicka 40, 02–353 Warszawa.

E-mail: gpyszczek@poczta.onet.pl  

 

SPOŁECZNA ROLA MĘDRCA. WOKÓŁ KONCEPCJI FLORIANA ZNANIECKIEGO

 

STRESZCZENIE

Artykuł dotyczy omawianego przez Floriana Znanieckiego zagadnienia społecznej roli mędrca. W części pierwszej przedstawione jest koncepcja społecznej roli mędrca na tle innych społecznych ról uczonych. W części drugiej ujęcie Znanieckiego jest konfrontowane z współczesnymi realiami społecznymi i naukowymi.

Słowa kluczowe: Florian Znaniecki, mędrzec, role społeczne. 

 

–––––––––

 

Marta Błaszczyńska

Szkoła Nauk Społecznych, przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa.

E-mail: marta.blaszczynska@hotmail.co.uk  

 

CZŁOWIEK I ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA ARNOLDA GEHLENA A PYTANIA WSPÓŁCZESNYCH CZYTELNIKÓW

 

STRESZCZENIE

W artykule rozpatruję kluczowe elementy koncepcji człowieka przedstawionej w dziele Człowiek. Jego natura i stanowisko w świecie Arnolda Gehlena. Analizuję próbę ujęcia człowieka jako całości oraz definicję ludzkości jako gatunku „naznaczonego brakiem”, który musi kompensować swe „prymitywne” cechy poprzez działanie. Pokrótce przedstawiam pytania i trudności, z którymi zmagać może się czytelnik poznający model człowieka Gehlena oraz wypracowaną i głoszoną przez niego wizję antropologii filozoficznej, jej zadań oraz metodologii.

Słowa kluczowe: Arnold Gehlen, antropologia filozoficzna, filozofia niemiecka, natura człowieka. 

 

–––––––––

 

Grzegorz Smoliński

Instytut Socjologii, Uniwersytet Wrocławski, Koszarowa 3, 52–007 Wrocław afiliacja.

E-mail: grzegorz.smolinski@uwr.edu.pl  

 

NAUKA I JEJ KRYTYKA: KONTEKST TEORII AKTORA-SIECI

 

STRESZCZENIE

Artykuł wychodzi od rozważań zaprezentowanych przez Małgorzatę Czarnocką w O krytyce nauki (Czarnocka 2017) po to, aby przyjrzeć się potencjałowi krytycznemu dualizmu ideał nauki/praktyka nauki. Przedstawione w kontekście, a następnie zestawione zostaje to z Teorią Aktora-Sieci, która z jednej strony w swoich tezach o nauce zbliża się do obrazu krytykowanego przez Czarnocką, ale z drugiej zachowuje podobny potencjał krytyczny. Dzieje się tak, mimo że teoria ta programowo odrzuca dualizm. Prezentowane rozważania koncentrują się wobec tego na tym, aby wyznaczyć punkty wspólne i różnice między podejściem dualistycznym i niedualistycznym w kontekście artykułu Czarnockiej.

Słowa kluczowe: krytyka nauki, Teoria Aktora-Sieci, dualizm.