Leszek Kuźnicki
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.
E-mail: l.kuznicki@nencki.gov.pl
CZY I JAK DEFINIOWAĆ ŻYCIE?
STRESZCZENIE
Biologia jest nauką o życiu. Określenie to, zwięzłe i najczęściej stosowane, zadowala prawie wszystkich. Zupełnie inaczej ma się sprawa, kiedy pada pytanie „Co to jest życie?”. Wówczas okazuje się, że nie można wskazać ani jednej właściwości, której obecność lub brak jednoznacznie rozdzielałaby „żywe” od „nieżywego”. Autor przedstawia źródła tych trudności a następnie przedstawia własną próbę rozwiązania problemu definicji życia — odwołującą się do idei poziomów organizacji biologicznej. Jego zdaniem, dla scharakteryzowania zjawisk, które są przedmiotem badań biologii powinniśmy posługiwać się nie jednym pojęciem życia (lub żywego organizmu), lecz trzema pojęciami: zorganizowanej materii biologicznej (dla poziomu molekularnego i subkomórkowego), organizmu żywego (dla poziomu osobnika) i życia (dla sfery zjawisk rozgrywających się na płaszczyźnie populacyjno-gatunkowej i biocenotycznej).
Słowa kluczowe: definiowanie życia, organizm żywy, zorganizowana materia biologiczna.
–––––––––
Krzysztof Chodasewicz
pracował w Zespole Filozofii Przyrody Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.
Zmarł w roku 2016.
OSOBNIK, ORGANIZM I ŻYCIE
STRESZCZENIE
Ten tekst szkicuje związek pomiędzy kategoriami żyjącego osobnika, organizmu oraz życia. Argumentuję, że chociaż te kategorie są związane ze sobą i często traktuje się je jako takie same, powinniśmy od siebie je separować od siebie. Główny argument za oddzieleniem osobnika od życia ma charakter metodologiczny: definicje życia interesują głównie atrobiologów i uczonych zajmujących się definicją powstawania życia, podczas gdy żyjący osobnik jest ważny w, miedzy innymi, standardowej biologii ewolucyjnej i ekologii. Obecnie wśród pojęć żyjącego osobnika obecnie dominują różne formy definicji ewolucyjnej (indywiduum jako jednostka selekcji). Żyjący osobnik rozumiany w taki sposób nie jest identyczny z obiektem strukturalnie ograniczonym i funkcjonalnie zintegrowanym samopodtrzymującym się, zwykle nazywanym organizmem”. Ponadto sukces eksplanacyjny ewolucyjnego pojęcia osobnika implikuje, jak sądzę, przyjęcie pewnej wersji ewolucyjnej definicji życia. W ostatniej części tego artykułu proponuję procesualno-ewolucyjną definicję życia, która wskazuje związek pomiędzy trzema wspomnianymi kategoriami.
Słowa kluczowe: żyjący osobnik, organizm, definicja życia.
–––––––––
Adrianna Grabizna
Instytut Psychologii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Al. Wojska Polskiego 69, Zielona Góra.
E-mail: a.grabizna@wpps.uz.zgora.pl
JAKA MATKA, TAKA CÓRKA – EVO-DEVO I POJĘCIE ROZSZERZONEGO DZIEDZICZENIA W KONTEKŚCIE PSYCHOLOGII ORAZ MECHANIZMU MIĘDZYPOKOLENIOWEGO PRZEKAZU STYLU PRZYWIĄZANIA I ZDOLNOŚCI DO MENTALIZOWANIA
STRESZCZENIE
Ewolucyjna biologia rozwojowa (evo-devo) zaczyna być popularna wśród psychologów, a przez niektórych jest widziana jako „nowa biologia dla psychologii” (Hofer 2014). W szczególności chodzi o koncepcję rozszerzonej dziedziczności (Extended Inheritance), którą się uważa za (neo-)lamarkowską, i zgodnie z którą dziedziczone jest wszystko to, co przyczynia się do utrzymania podobieństwa na przestrzeni pokoleń i do fitness potomstwa – od genów jądrowych, przez ekspresję genów, matczyną opiekę, aż po niszę ekologiczną, kulturową, językową, etc. W artykule analizuję potencjał koncepcji rozszerzonej dziedziczności, biorąc za przykład międzypokoleniowy przekaz stylu przywiązania i zdolności do mentalizowania. Przedstawiam opis mechanizmu neuroendokrynnego tego przekazu. Pokazuję następnie, że a) zjawisko metylacji DNA jest komplementarne w stosunku do mechanizmu neuroendokrynnego, ale nie rewolucyjne, tak jak to zapowiada; b) pojęcie rozszerzonego dziedziczenia miesza trzy kwestie zasadnie rozdzielone przez neodarwinizm: pochodzenia zmienności, losu zmienności i dziedziczenia; c) choć motywacją evo-devo jest sprzeciw wobec rzekomego determinizmu genetycznego neodarwinizmu, to pojęcie transgeneracyjnego dziedziczenia jest deterministyczne (choć to determinizm epigenetyczny).
Słowa kluczowe: evo-devo, rozszerzona dziedziczność, styl przywiązania, metalizowanie, dziedziczenie transgeneracyjne.
–––––––––
Ewa Joanna Godzińska
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, ul. Pasteura 3, 02-093 Warszawa.
E-mail: egodzinska@nencki.gov.pl
ETOLOGIA I CO DALEJ? NIEKTÓRE FILOZOFICZNE KWESTIE KSZTAŁTUJĄCE BADANIA ZACHOWANIA ZWIERZĄT
STRESZCZENIE
Zachowania zwierząt i ich uwarunkowania przyczynowe są przedmiotem zainteresowania licznych nauk behawioralnych. Jedną z najważniejszych klasycznych nauk behawioralnych jest etologia, której przedmiotem jest zarówno opis i kwantyfikacja zachowań, jak i analiza szerokiego spektrum ich uwarunkowań przyczynowych. Etologia kładzie też nacisk na znaczenie porównawczych badań behawioralnych oraz badań prowadzonych w warunkach terenowych. W klasycznej etologii specyficzne wzorce zachowania były ujmowane jako elementy hierarchicznie zorganizowanych systemów ogniskujących się wokół określonych funkcji. Pojęcie instynktu było jednak dalekie od jednoznaczności i współcześnie nie jest już w naukach behawioralnych często stosowane. Wiemy też, że przepływ pomiędzy poziomami organizacji w układzie nerwowym i wszelkich układach ożywionych jest wielokierunkowy. Zakładanie, że procesy rozgrywające się na wyższych poziomach organizacji układów ożywionych można i należy w całości wyjaśniać odwołując się do procesów rozgrywających się na niższych poziomach organizacji staje się więc w znacznym stopniu nieuzasadnione. Redukcjonizm w naukach behawioralnych ma też inne oblicze: tzw. zasady oszczędności myślenia stosowane podczas wyjaśniania obserwowanych zjawisk (brzytwa Ockhama, kanon Lloyda Morgana). Odkąd w metodologii badań naukowych zaczęła obowiązywać zasada falsyfikowalności Karla Poppera, w badaniach behawioralnych odchodzi się jednak od redukcjonistycznego wyjaśniania obserwowanych zjawisk i stosuje się podejście opierające się na doświadczalnym testowaniu kolejnych hipotez, proponujących różne alternatywne wyjaśnienia obserwowanych zjawisk, niekoniecznie najprostsze. Klasyczna etologia była tzw. obiektywistyczną nauką o zachowaniu się: jej zwolennicy nie negowali istnienia u zwierząt zjawisk subiektywnych, jednak odwoływanie się do nich nie było uznawane za wystarczające wyjaśnienie mechanizmów badanych zjawisk. Obecnie możemy jednak stawiać coraz śmielsze hipotezy dotyczące subiektywnych przeżyć zwierząt dzięki rozwojowi zaawansowanych technik neuroobrazowania, takich jak funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI). Nauki behawioralne stale się rozwijają, a stosowane w nich metody ciągle się doskonalą. Można więc mieć nadzieję, że filozofia i nauki behawioralne jeszcze przez długi czas będą wspólnie wzbogacać naszą wiedzę o czynnikach kształtujących zachowanie zwierząt i człowieka.
Słowa kluczowe: etologia, nauki behawioralne, instynkt, przepływ informacji, redukcjonizm, zasada oszczędności myślenia, falsyfikowalność, procesy subiektywne.
–––––––––
Józef Andrzej Stuchliński
Instytut Filozofii UW, ul. Krakowskie Predmieście 3, Warszawa.
E-mail: pelnomocnik@wszechnicapolska.home.pl
O MODELOWANIU FORMALNYM CZYNNIKÓW I MECHANIZMÓW EWOLUCJI
STRESZCZENIE
Obok powszechnie znanej odmiany formalnego modelowania zjawisk biologicznych, szczególnie ewolucyjnych, rozwijanej w postaci matematycznej, warto byłoby podjąć także próby modelowania formalnego zjawisk organicznych przy użyciu współczesnej logiki. Dotyczy to w szczególności kolektywnego (w mereologii) lub dystrybutywnego (w teorii mnogości) rozumienia klas lub zbiorów wielu przedmiotów, np. organizmów żywych, ich populacji i gatunków, a także składników organicznych właściwych poszczególnym organizmom (molekuły, komórki, organy). Ujęcie kolektywne odnosiłoby się do stanu owych zbiorów lub klasy, o ile są one warunkowane obiektywnie w samej przyrodzie. Natomiast ujęcie dystrybutywne dotyczyłoby językowo–badawczego przybliżania się wiedzy biologicznej do adekwatnego ujmowania owych zależności przyrodniczych.
Słowa kluczowe: czynniki i mechanizmy ewolucji, modelowanie matematyczne, modelowanie logiczne, klasy i zbiory kolektywne, klasy i zbiory dystrybutywne.
–––––––––
Andrzej Gecow
Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
E-mail: gecow@op.pl; andrzejgecow@gmail.com
WSPÓŁCZESNY POWRÓT DO LAMARCKA W ZGODZIE Z DARWINEM
STRESZCZENIE
Obecnie żywo dyskutuje się „wymiar lamarkowski” i „mechanizmy lamarkowskie” zaznaczając, że są one zgodne z Darwinem, ale wymagają rozszerzenia: Modern Synthesis do Extendent Evolutionary Synthesis. Oba te niefortunnie związane z Lamarckiem terminy rzeczywiście określają grupę zjawisk, której symbolem są sformułowania Jabłonki „niektóre zmiany ewolucyjne powstają nie losowo, lub nawet według instrukcji”. Mechanizmy lamarkowskie prowadzące do tych zmian ewolucyjnych powstały jednak drogą darwinowską znacznie wcześniej. O tym wcześniejszym etapie mówi się zbyt rzadko, a typowe rozumienie lamarkizmu silnie sugeruje jego brak. Termin „lamarkizm” rozumiany był i jest bardzo różnie zarówno w różnym czasie jak i w różnych tradycjach narodowych i ideologicznych, a zazwyczaj obarczony zbyt uproszczonym rozumieniem Lamarcka. Większość kontrowersji w zakresie tych zagadnień wynika ze zbyt malej precyzji wypowiedzi, a ta z niedoceniania: definiowania, specyfikacji założeń i wnioskowania abstrakcyjnego.
Słowa kluczowe: lamarkizm, mechanizmy lamarkowskie, dziedziczenie cech nabytych, Extendent Evolutionary Synthesis.
–––––––––
Krzysztof Chodasewicz
ŻYCIE I UMYSŁ. DWIE STRONY TEGO SAMEGO ZJAWISKA?
STRESZCZENIE
Celem artykułu jest rozważenie możliwych relacji między kategoriami „umysł” i „życie”. Zdaniem niektórych autorów, kategorie te są ściśle ze sobą powiązane lub nawet stanowią dwie strony tego samego zjawiska. Tezę tę poddaję analizie i ocenie w świetle różnorodnych podejść do zagadnienia definiowania życia, w szczególności nurtu metabolicznego (kładącego nacisk na samotworzenie i samopodtrzymywanie się) oraz nurtu ewolucyjnego (który koncentruje uwagę na ewolucji drogą doboru naturalnego). Pierwszy z tych nurtów reprezentuje koncepcja autopoiesis Humberto Maturany i Francisco Vareli, drugi zaś cybernetyczna definicja życia autorstwa B. Korzeniewskiego oraz zaproponowana przez J. H van Haterena modyfikacja darwinowskiej definicji życia. Szczególnie interesująca wydaje się możliwość nawiązania relacji miedzy kategoriami umysłu i życia na gruncie podejścia ewolucyjnego.
Słowa kluczowe: definicje życia, relacja między życiem a umysłem, życie a poznanie, autopoiesis, cybernetyczna definicja życia, darwinowska definicja życia.
–––––––––
Aleksander A. Ziemny
Zakład Filozofii Nauki, Instytut Filozofii UAM, ul. Szamarzewskiego 89c, 60-568 Poznań.
E-mail: aleksander.ziemny@amu.edu.pl
O PROBLEMATYCE KONCEPTUALIZACJI POJĘCIA GENU
STRESZCZENIE
W tym artykule prowadzona jest wstępna analiza historyczno-problemowa dotycząca konceptualizacji pojęcia genu na gruncie genetyki molekularnej. Punktem wyjścia jest historyczny zarys relacji genetyki klasycznej oraz genetyki molekularnej; wskażę, w jaki sposób bagaż konceptualny genetyki klasycznej wpływał na rozwój pojęcia genu stosowanego w ramach genetyki molekularnej. Następnie zaprezentuję kilka prób uchwycenia w ramach filozofii nauki różnych podejść do zagadnienia pojęcia genu, m. in. sceptycyzmu względem genów oraz koncepcji genu nominalnego. Na bazie tych tropów nakreślę intuicję mówiącą, że koncepcja genu funkcjonująca w ramach genetyki molekularnej powinna być rozpatrywana z punktu widzenia eksperymentalizmu oraz pragmatyzmu. Wydaje się, iż należy pojęcie genu na gruncie genetyki molekularnej konceptualizować możliwie szeroko i w odniesieniu do materiału genetycznego, aby mogło pozostać funkcjonalne.
Słowa kluczowe: filozofia biologii, genetyka, nowy eksperymentalizm.
–––––––––
Iwona Olejniczak
Instytut Filozofii UAM, Poznań, ul. Szamarzewskiego 89c.
E-mail: iw.olejniczak@gmail.com
INTENCJONALNE ZACHOWANIA MAŁP CZŁEKOKSZTAŁTNYCH
STRESZCZENIE
Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule będą intencjonalne zachowania małp człekokształtnych. Poprzez analizę obserwacji terenowych spróbuję odpowiedzieć na pytanie czy zachowania intencjonalne są zachowaniami czysto ludzkimi, czy może występują również w świecie zwierząt. Przedstawię koncepcję Michaela Tomasello, w której dzieli on intencjonalność na kilka poziomów i przyporządkuję zachowania małp do poziomów zaproponowanych przez tego autora.
Słowa kluczowe: intencjonalność, intencjonalność jednostkowa, intencjonalność współdzielona, intencjonalność kolektywna, małpy człekokształtne, szympansy, środowisko naturalne.
–––––––––
Leszek Żuk
Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego.
E-mail: leszuk@vp.pl
KIERUNKOWOŚĆ PROCESÓW EWOLUCJI
STRESZCZENIE
Jednym z fundamentalnych problemów w naukach o ewolucji jest kierunek ewolucji na różnych poziomach organizacji materii. Zgodnie z tradycyjnymi interpretacjami teleologicznymi, ewoluujące układy powinny rozwijać się ku stanowi ostatecznemu – celowi. Jednak w większości przypadków taki cel jest nieokreślony; uczeni go nie znają. Jednak mogą oni odkryć ogólna tendencję lub serię zmian w czasie – teleonomię lub kierunkowość opartą głównie na wewnętrznym wzorcu ewoluującego układu, jednak modyfikowaną także przez oddziaływania z zewnątrz. Procesy teleonomiczne są odpowiedzialne za wszystkie procesy ewolucyjne włączając w to przejścia z jednego układu organizacji do innego.
Słowa kluczowe: ewolucja, poziomy organizacji materii, procesy teleonomiczne.
–––––––––
Dariusz A. Szkutnik
badacz niezależny
W POSZUKIWANIU PRZYCZYN DYNAMICZNEGO ROZWOJU ORGANICZNEGO. UWAGI METODOLOGICZNE
STRESZCZENIE
Zamiarem badawczym autora jest naświetlenie problemów związanych z przebiegiem procesów regulacyjnych w rozwoju struktur żywego organizmu. W kontekście tak zakrojonego obszaru badawczego powstaje pytanie o rolę czynników i mechanizmów przyczynowych, rządzących procesami regeneracji i nowotworzenia. Pomimo ogromnej już zdobytej wiedzy w tym zakresie, droga do uruchomienia funkcjonalnej regeneracji niektórych struktur organizmu jest jednak ciągle daleka.
Słowa kluczowe: regeneracja, rozwój, przyczyna, czynniki.
–––––––––
Alicja Kubica
Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków.
E-mail: alicewanderer@gmail.com
TYTAN VERSUS ENCELADUS, CZYLI O MNOGOŚCI TEORII BIOGENEZY I ŚWIADOMOŚCI FILOZOFICZNEJ UCZONYCH
STRESZCZENIE
Niniejszy tekst powstał na podstawie wywiadów przeprowadzonych z uczonymi Caltechu (Pasadena, USA) w 2018 roku. Rozmowy dotyczyły typów współczesnych teorii biogenezy oraz roli przesłanek filozoficznych w nich przyjmowanych. Badacze odnieśli się także do problematyki popularyzacji nauki. Światopogląd naukowy kształtowany jest bowiem (oraz utrwalany) przez publikacje popularyzatorskie. Odpowiedzieli również na pytania odnoszące się do osobistych przekonań dotyczących początków życia na Ziemi oraz wpływu tychże na pracę ich samych a także grup badawczych, do których należą.
Słowa kluczowe: biogeneza, synteza teoretyczna, popularyzacja wiedzy.
–––––––––
Włodzimierz Ługowski
Instytu Filozofii i Socjologii PAN, Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.
E-mail: wlugowsk@fispan.waw.pl
ŻYCIE JAKO NATURALNA WŁASNOŚĆ MATERII. NA TROPIE „SPRAWCÓW” PRZEŁOMU W PRZYRODOZNAWSTWIE HISTORYCZNYM
STRESZCZENIE
Praca stanowi przyczynek do zrozumienia filozoficznego wymiaru przełomu, jaki dokonał się w dwudziestowiecznym przyrodoznawstwie historycznym wskutek ekstrapolacji darwinowskiej idei ewolucji na obszar materii nieożywionej i sformułowania na tej podstawie szeregu teorii przedbiologicznej ewolucji chemicznej. Ujawnione zostały skutki, jakie ma nietrafne rozpoznanie filozoficznych podstaw (szeroko rozumianej) nauki o ewolucji: z jednej strony – dla samych uczonych-przyrodników, z drugiej zaś – w znacznie szerszym, światopoglądowym wymiarze ich badań.
Słowa kluczowe: natura życia, przedbiologiczna ewolucja chemiczna, biogeneza, światopogląd.
–––––––––
Stanisław Czerniak
Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, 00-330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72.
E-mail: stanislaw.l.czerniak@wp.pl
KONCEPCJA KAPITALIZMU AKADEMICKIEGO RICHARDA MÜNCHA. REKONSTRUKCJA I FILOZOFICZNY KOMENTARZ
STRESZCZENIE
Autor rekonstruuje w tekście główne wątki koncepcji kapitalizmu akademickiego Richarda Müncha. Odwołując się do takich kategorii jak „uniwersytet audytowy” czy „uniwersytet jako przedsiębiorstwo” niemiecki socjolog przeciwstawia w krytycznym duchu aktualny model zarządzania nauką dawnemu nowożytnemu modelowi pracy badawczej pojmowanej jako „wymiana darów”. W sensie socjo-psychologicznym mamy tu do czynienia ze strukturą komunikacji społecznej, której rodowód sięga takich instytucji społecznych jak potlacz u indiańskich plemion Północnej Ameryki opisywany przez Marcela Maussa. Münch pokazuje podobieństwa pomiędzy tym archaicznym i współczesnym, odnoszącym się do psychospołecznych fundamentów praxis naukowej, modelem wymiany darów i na tym tle rozwija szczegółowo swą koncepcję kapitalizmu naukowego. Konkluzję tych rozważań stanowi krytyczna teza, że nauka posiada własną, niezbywalną autonomię aksjologiczną i wymiar antropologiczny, które ulegają degeneracji w toku kapitalistycznej „kolonizacji” nauki przez systemy władzy państwowej i pieniądza (Münch odwołuje się tu do filozoficznej argumentacji Jürgena Habermasa). Tekst zawiera także liczne refleksje autora poszerzające filozoficzny horyzont analiz Müncha.
Słowa kluczowe: kapitalizm akademicki, uniwersytet audytowy, uniwersytet jako przedsiębiorstwo, potlacz, wymiana darów, prestiż, tożsamość podmiotu, antropologia nauki.
–––––––––
Małgorzata Czarnocka
Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.
E-mail: mczarnoc@ifispan.waw.pl
EDMUNDA HUSSERLA IDEA NAUKI I PROJEKT FENOMENOLOGII JAKO NAUKI ŚCISŁEJ
STRESZCZENIE
Śledzę wieloletnie zmagania Edmunda Husserla nad wypracowaniem idei nauki. Idea ta miała dla Husserla kardynalne metafilozoficzne znaczenie: służyła do uformowania właściwej filozofii (fenomenologii), tj. takiej, która ma być ścisłą nauką – nową i wyższą jej postacią. Husserlowska idea nauki nie jest dowolnym projektem indywidualnych badaczy, środowisk uczonych, grup, lecz samą istotą nauki — niezmienną, uniwersalną, niepodlegającą przekształceniom wraz ze zmianami społeczno- kulturowymi, ahistoryczną, niezrelatywizowaną do naukowej praxis.
Słowa kluczowe: idea nauki, Edmund Husserl, nauki pozytywne, filozofia jako ścisła nauka, fenomenologia.
–––––––––
Tomáš Čanal
Department of Philosophy and Applied Philosophy, University of Ss. Cyril and Methodius in Trnava, Námestie J. Herdu 2, 917 01 Trnava, Slovakia.
E-mail: tomas.cana73@gmail.com
ZNAJOMOŚĆ JĘZYKA A RADYKALNY SCEPTYCYZM
STRESZCZENIE
Według Kartezjusza, możliwe jest skuteczne zwątpienie we wszystkie aspekty świata zewnętrznego, poza językiem. Według Wittgensteina, zwątpienie w cały świat zewnętrzny z wyjątkiem języka nie jest niczym więcej niż zwątpieniem w świat wewnętrzny włącznie z językiem. Dlaczego? Otóż żaden użytkownik języka nie jest bardziej pewny znaczenia swoich słów, niż pewny jest bytów zewnętrznych, które uważa za niepodważalne (np. że ma dwie ręce i dwie nogi). Bez tego powiązania konstytutywnego, nie byłoby komunikacji sensu definitywnego. Wittgenstein sugeruje, że kiedy autor „Medytacji o pierwszej filozofii” przyjmuje hipotezę „złośliwego demona”, odnosimy tylko wrażenie, jakobyśmy mieli do czynienia z językiem (albo czytali tekst). W istocie mamy do czynienia z symptomami nieco innego zjawiska. Celem tej pracy jest zbadanie Wittgensteinowskiej krytyki możliwości przyjęcia tak radykalnie sceptycznego stanowiska.
Słowa kluczowe: wątpienie kartezjańskie, pewność, Kartezjusz, epistemologia, zły zwodziciel, wiedza, sceptyzm, Wittgenstein.
–––––––––
Jadwiga Skrzypek-Faluszczak
Faculty of Sociology and History Institute of Sociology, University of Rzeszów, Aleja Rejtana 16c, 35-959 Rzeszów, Poland.
E-mail: jadwiga_f@interia.pl
ZRÓDŁA FILOZOFICZNEJ REFLEKSJI. IRRACJONALNOŚĆ RACJONALNOŚCI JAKO PODŁOŻE
STRESZCZENIE
Praca ta bierze sobie za cel rekonstrukcję kultury, która przyczyniła się do powstania filozoficznego namysłu. Moim celem jest podkreślenie dwóch ważnych czynników: religii, przenoszącej doświadczenia osobiste oraz wagę pewnych idei zawartych w tej kulturze. Źródła myślenia filozoficznego można dopatrywać się w strukturze polis. Jedynie na jej podstawie mogły powstać idee mądrego człowieka i obywatela jak i religijnie zorientowanej jednostki ludzkiej. Greckie polis przeciera szlak nowego stylu w myśleniu poprzez tworzenie dla obywateli warunków do podążania za ideałem niezależnie od zajmowanej w społeczeństwie pozycji. Wysoka pozycja wiedzy jako moralnej refleksji zespolonej z religijnością pozwala na myślenie według praw logosu. W końcu, doświadczenie oferowane przez kulty misteryjne prowadzi do transformacji własnej egzystencji i powstania innego niż wcześniej sposobu rozpoznawania rzeczywistości. Bez wątpienia, wszystkie elementy powiązane ze strukturą polis wraz z ich wartościami prowadzą do powstania nowego sposobu refleksji w formie filozofii. Można powiedzieć, że filozoficzna obiektywność jest poprzedzona subiektywnością, a korzenie racjonalności sięgają irracjonalności.
Słowa kluczowe: irracjonalność, bóstwo, struktura polis, filozofia, doświadczenie religijne.
–––––––––
Marzenna Cyzman
Instytut Literatury Polskiej, UMK Toruń, ul. Fosa Staromiejska 3, 87 – 100 Toruń
E-mail: mcyzman@umk.pl
ZASKAKUJĄCE POJĘĆ WĘDRÓWKI I ZWIĄZKI. O KOLEKTYWIE MYŚLOWYM LUDWIKA FLECKA I WSPÓLNOCIE INTERPRETACYJNEJ STANLEYA FISHA
STRESZCZENIE
Celem artykułu jest porównanie kolektywu myślowego i wspólnoty interpretacyjnej, dwu zaskakująco do siebie podobnych pojęć sformułowanych niezależnie przez Ludwika Flecka i Stanleya Fisha. We współczesnym dyskursie oba te pojęcia zwykło się utożsamiać, tymczasem dokładna analiza kontekstów użycia interesujących terminów poświadcza, że odpowiednikiem wspólnoty interpretacyjnej jest zarówno pojęcie kolektywu, jak i stylu myślowego, oba te terminy w rozważaniach Fisha ulegają bowiem kontaminacji. Dokładna repartycja pojęcia wspólnoty interpretacyjnej wydaje się istotna ze względu na częstość jego wykorzystywania w pracach z zakresu interpretacji i poznania literaturoznawczego. W artykule zostają także przedstawione ogólniejsze uwagi na temat funkcjonowania i możliwej genezy tego typu sobowtórów pojęciowych i ich roli w poznaniu naukowym.
Słowa kluczowe: Ludwik Fleck, Stanley Fish, kolektyw myślowy, wspólnota interpretacyjna, sobowtóry pojęciowe.
