Janusz Grygieńć
Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Nauk Społecznych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 Toruń.
Email: jgrygienc@umk.pl
CZY POWINNIŚMY BAĆ SIĘ ZALEŻNOŚCI EPISTEMICZNEJ (I JAK BARDZO)?
STRESZCZENIE
W ostatnich latach nasiliło się wśród badaczy społecznych zainteresowanie problemem wiedzy eksperckiej. Jednym z tematów częściej poruszanych w tym kontekście jest kwestia relacji między ekspertami i laikami. W niniejszym artykule analizuję to zagadnienie przez pryzmat koncepcji zależności epistemicznej sformułowanej przez Johna Hardwiga. Twierdzę, że koncepcja ta stanowi poważne wyzwanie nie tylko dla dominującej w literaturze naukowej wizji prowadzenia badań naukowych, ale też dla demokratycznej wizji polityki. Analizuję trzy spotykane w literaturze przedmiotu strategie odpowiedzi na to wyzwanie: indywidualistyczną, instytucjonalną oraz epistokratyczną. Pierwszą reprezentuje Alvin Goldman, prezentujący strategie pozostające do dyspozycji laika stającego w obliczu wyboru spośród dwóch sprzecznych opinii eksperckich. Drugą jest wiara w potencjał instytucji i norm nauki do rozstrzygnięcia wszystkich kontrowersji zanim skonfrontowani z nimi zostaną laicy. Trzecia nakazuje eliminację problemu zależności epistemicznej poprzez włączanie do dyskusji z ekspertami wyłącznie osób z wystarczającym doświadczeniem praktycznym. W konkluzji twierdzę, że problem zależności epistemicznej nie znajduje przekonującego rozwiązania. Jedyne nadzieje stwarzają strategie jego ominięcia, a nie konfrontacji z nim.
Słowa kluczowe: zależność epistemiczna, eksperci, wiedza ekspercka, demokracja, epistemologia społeczna.
–––––––––
Agnieszka Lekka-Kowalik
Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin.
Email: alekka@kul.pl
AKADEMICKA NAUKA PRZEMYSŁOWA I JEJ NORMY PRICE
STRESZCZENIE
Ćwierć wieku temu John Ziman sformułował tezę, iż nauka akademicka i nauka przemysłowa stapiają się w jeden system nauki postakademickiej i zarazem postprzemysłowej, w którym Mertonowskie normy nauki akademickiej wyrażone akronimem CUDOS (communism, universalism, disinterestedness, organized scepticism) ustępują miejsca normom nauki przemysłowej wyrażonym akronimem PLACE (proprietary, local, authoritarian, commissioned, expert). W niniejszym artykule bronię tezy, iż ów system wyewoluował w system akademickiej nauki przemysłowej, której normy można wyrazić akronimem PRICE: patron relevant, innovative, competitive, econometrical. Reformowanie nauki akademickiej okazuje się wobec tego także jej re-normowaniem w zakresie i etyki, i organizacji badań. Źródłem owej transformacji jest utożsamienie wiedzy z towarem. Etyka badań naukowych przekształca się w etykę produkcji wiedzy, a instytucje naukowe to producenci wiedzy, która staje się „towarem epistemicznym”, gdy jest na tenże fragment zapotrzebowanie jako na coś, co zaspokaja potrzeby „konsumentów”. Naukowcy są zaś elementem procesu produkcji wiedzy, a sam ten proces podlega kalkulacjom rynkowym. Nie podważa to epistemicznej wartości danego projektu badawczego i jego wyników, ale prowadzi do kontrowersyjnych konsekwencji, m.in. do fragmentaryzacji i aspektualizacji wiedzy, związania kierunków badawczych z interesami podmiotów władzy i ignorowania krytyki transformatywnej. W rezultacie niekiedy to, co było w nauce Mertonowskiej traktowane jako zagrożenie czy wykroczenie przeciwko etosowi nauki okazuje się racjonalnym zachowaniem przedsiębiorcy funkcjonującego na rynku dóbr i usług epistemicznych. Akademicka nauka przemysłowa nie jest też w stanie pełnić w społeczeństwie ról poza-instrumentalnych (kształtowania światopoglądu, wspierania społecznej racjonalności, dostarczania niezależnych ekspertów), które pełniła nauka akademicka. Próby zapobiegania tym problemom czy zagrożeniom będą zaś z góry skazane na niepowodzenie, ponieważ środki zaradcze są oparte na innym rozumieniu wiedzy.
Słowa kluczowe: nauka akademicka, nauka przemysłowa, akademicka nauka przemysłowa, etyka badań naukowych, etyka produkcji wiedzy, wiedza jako towar epistemiczny, poza-instrumentalne role nauki.
–––––––––
Rafał Paweł Wierzchosławski
Liberal Arts and Sciences, Collegium Historicum UAM, Poznań.
Email: rafalpawelwie@gmail.com
FUNKCJONOWANIE NAUKI POZA AKADEMIĄ – NAUKA PROTESTANCKA, MODERNIZM WYBORU I WIEDZA EKSPERCKA
STRESZCZENIE
W artykule omawiam najnowsze dyskusje na temat metodologicznego statusu wiedzy naukowej w obrębie akademii i poza akademią. Dyskutuję kwestie spadku zaufania społecznego do nauki (społeczeństwo ryzyka i strachu) oraz post-prawdy. Przedstawiam trzy stanowiska, określające relacje pomiędzy oficjalną nauką akademicką a innymi formami wiedzy (wiedzy laików) oraz formami użycia wiedzy poza akademią (w polityce). Pierwsze stanowisko to modernizm wyboru Harry’ego Collinsa i Roberta Evansa ujmujące trzecią falę sporów o naukę. Modernizm wyboru określa sposób podejmowania decyzji politycznych z rekomendacji uczonych, którzy mają samoświadomość metodologiczną możliwości i ograniczeń wiedzy naukowej. Drugim stanowiskiem jest propozycja Steve’a Fullera nauki protestanckiej jako formy wiedzy na własny użytek uwarunkowanej post-prawdą. W tym ujęciu wiedzę może wytwarzać każdy, ale musi ona spełniać specyficzne kryteria. Trzecim stanowiskiem jest zaproponowane przez Marka R. Browna ujęcie wiedzy eksperckiej jako reprezentacji rozmaitych opcji światopoglądowych czy kulturowych; ich reprezentanci zlecają ekspertom stosowne przedstawienie rekomendacji do podjęcia określonych decyzji politycznych.
Słowa kluczowe: Nauka protestancka, kondycja post-prawdziwościowa, wiedza naukowa na własny użytek, trzecia fala studiów nad nauką, wiedza ekspercka, Steve Fuller, Harry Collins, Robert Evans, Mark R. Brown.
–––––––––
Marcelina Zuber
Instytut Socjologii, Uniwersytet Wrocławski, ul. Koszarowa 3, 51–149 Wrocław.
Email: marcelina.zuber@uwr.edu.pl
UCZENI WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI: „KOMUNIZM” ETOSU UCZONYCH
JAKO NORMA ETYCZNA CZY ZASADA REGULUJĄCA PRAKTYKĘ BADAWCZĄ
STRESZCZENIE
Celem niniejszego artykułu jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jaką rolę może obecnie pełnić Mertonowska koncepcja etosu uczonych, a szczególnie jego norma „komunizmu” w opisie i wyjaśnianiu mechanizmów funkcjonowania współczesnej nauki. Merton przedstawia normy etosu uczonych jako reguły etyczne oraz technologiczne, czyli rzeczywiście regulujące praktykę badawczą. Szczególnie istotną rolę odgrywa norma ”komunizmu”, nakazującą uczonym dzielenie się wynikami swojej pracy badawczej z innymi członkami środowiska oraz ze społeczeństwem. W artykule zostały zaprezentowane alternatywne wobec Mertonowskiej wizje funkcjonowania społeczności uczonych: koncepcja pola naukowego autorstwa Pierra Bourdieu oraz konwersji kapitału w ramach „cyklu wiarygodności” zaproponowane przez Brunona Latoura i Steve’a Woolgara. W żadnej z tych wizji reguła „komunizmu” nie organizuje praktyki badawczej. Istotne dla precyzyjnego opisu reguł działania w nauce jest uwzględnienie roli zmiennych historycznie modeli uprawiania nauki (model amatorski, akademicki, zawodowy, post-akademicki). Przestrzeganie normy komunizmu jest możliwe jedynie w modelu akademickim, podczas gdy współcześni badacze w coraz większym stopniu uprawiają naukę albo w ramach korporacji (model zawodowy), albo pozostając w Akademii i korzystając z funduszy prywatnych (model post-akademicki) – w takiej sytuacji przestrzeganie normy komunizmu, nawet traktowanej jako reguła moralna, nie jest możliwe.
Słowa kluczowe: etos uczonych, Robert Merton, Bruno Latour, Steve Woolgar, akademicki, post-akademicki model uprawiania nauki, John Ziman, Sheldon Krimsky.
–––––––––
Andrzej Stawicki
Instytut Socjologii UMCS, Pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20031 Lublin.
Email: andrzej.stawicki@poczta.umcs.lublin.pl
TWORZENIE WIEDZY NA POGRANICZU NAUKI
I PRAKTYKI W UJĘCIU SYSTEMOWYM. PRZYPADEK POLSKICH NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono wnioski z badań dotyczących zmiany praktyk tworzenia wiedzy w naukach społecznych i humanistycznych, wynikającej ze współpracy badawczej z otoczeniem społeczno-gospodarczym. W badaniach skupiono się przede wszystkim na wpływie takiej współpracy na rozwój wiedzy naukowej w tych dziedzinach. Ramą teoretyczną przyjętą w analizie jest koncepcja nauki jako autopojetycznego, systemu społecznego, wywodząca się z socjologicznej teorii Niklasa Luhmanna (przedstawionej w jego książce: Die Wissenschaft der Gesellschaft, Suhrkamp, Frankfurt a. M. 1990). Wyniki badania wskazują, że współpraca systemu nauki z innymi subsystemami społecznymi w jej otoczeniu istotnie wpływa zarówno na praktyki tworzenia wiedzy, jaki i na jej ostateczny charakter. Wiedza taka, przy spełnieniu określonych warunków, może stać się elementem komunikacji naukowej, jednak istnieje szereg ograniczeń, które wynikają z odmiennych racjonalności współpracujących subsystemów. Poważną barierą jest podporządkowanie procesu badawczego wyłącznie potrzebom systemów zewnętrznych, co w połączeniu z wysoką selektywnością systemu nauki powoduje, że wiedza powstająca we współpracy, mająca głównie charakter operacyjny, nie jest akceptowana przez system nauki. Istnieje jednak duży potencjał tego typu praktyk, gdyż wiedza dzięki nim powstająca, po odpowiedniej translacji na kod systemowy nauki i osadzeniu w jej szerszym kontekście, może ją istotnie wzbogacić m.in. o niedostępne w inny sposób dane empiryczne oraz inne punkty widzenia, mogące stać się podstawą do dalszych dociekań naukowych. Badania pokazują, że w przypadku wielu przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych potencjał ten jest skutecznie wykorzystywany.
Słowa kluczowe: Nauki społeczne i humanistyka, Tryb 2 tworzenia wiedzy, autopojeza systemu nauki, teoria systemów społecznych, współpraca nauki z jej otoczeniem.
–––––––––
Katarzyna Krzemińska
Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, ul. Grodzka 52, 31–044 Kraków.
Email: katarzyna.krzeminska@student.uj.edu.pl
SPOŁECZNE TWORZENIE KRYTERIÓW DEMARKACYJNYCH MIĘDZY NAUKĄ I PSEUDONAUKĄ
STRESZCZENIE
W poniższym tekście podejmuję problem umacniania granic świata nauki przez instytucje naukowe – w tym przypadku polskie towarzystwa naukowe różnych dyscyplin nauki. Na podstawie analizy treści statutów wybranych towarzystw chcę wypracować zestaw pytań badawczych dotyczących roli towarzystw naukowych w oddzielaniu tego, co uznawane jest za naukowe, od tego, co naukowe nie jest. Pytania te mogą zostać wykorzystane w bardziej pogłębionych badaniach. Przyjmuję perspektywę konstruktywistyczną, skupiam się na sposobach wytwarzania nauki i oddzielania jej od pseudonauki. Nie podejmuję kwestii (nie)poprawności odrzucanych przez świat nauki twierdzeń.
Słowa kluczowe: socjologia nauki, towarzystwa naukowe, pseudonauka, nauka, instytucje społeczne.
–––––––––
Józef Dębowski
Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn.
Email: jozdeb@poczta.onet.pl
O KLASYCZNIE POJĘTEJ PRAWDZIE, POSTPRAWDZIE I ZASADZIE ŹRÓDŁOWOŚCI
STRESZCZENIE
W niniejszym artykule, po krótkiej (dziesięciopunktowej) charakterystyce klasycznej koncepcji prawdy, wskazuję na jej naukową doniosłość i wszechstronną użyteczność, w tym m.in. na możliwość aplikacji w niektórych środowiskach wirtualnych, np. w odniesieniu do obiektów wirtualnych typu A i typu C. W artykule podkreślam również, iż — niezależnie od wyobrażeń promotorów i fundatorów „epoki postprawdy” (np. woli polityków, propagandystów czy autorów rozmaitych teorii spiskowych) — klasycznie pojęta prawda jest zasadniczo nieusuwalna z dyskursu społecznego, w tym także z filozoficznego i naukowego.
Słowa kluczowe: prawda, postprawda, rzeczywistość, rzeczywistość wirtualna, myśl, poznanie, wiedza, wiedza naukowa, realizm, obiektywizm, korespondencyjna teoria prawdy, korespondencja mocna, korespondencja słaba.
–––––––––
Małgorzata Czarnocka
Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa.
Email: mczarnocka@ifispan.edu.pl
NATURA POST-PRAWDY
STRESZCZENIE
Wykazuję, że post-prawda jest blisko pokrewna prawdzie pragmatycznej w ujęciu Williama Jamesa, tj. prawdzie „użytecznościowej”. Jako taka post-prawda nie może być kwalifikowana – jak to się nagminnie utrzymuje – jako fałsz (negacja prawdy) w sensie zadanym w klasycznej idei prawdy. Post-prawdziwość nie jest bowiem wartością poznawczą w klasycznym systemie wartości poznawczych, a środkiem działania, a konkretniej środkiem realizowania interesów jej dysponentów przy pomocy kamuflażu poznawczego. Obecna erupcja post-prawd jest efektem rozpowszechnienia się pragmatycznego systemu wartości i infekowania nim całej sfery publicznej oraz prywatnej.
Słowa kluczowe: post-prawda, prawda pragmatyczna, William James, partykularny interes.
–––––––––
Tomasz Walczyk
Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, Lublin.
Email: tomasz.walczyk@poczta.umcs.lublin.pl
ZAGADNIENIE WIEDZY ROZSZERZONEJ Z PERSPEKTYWY EPISTEMOLOGII ROZSZERZONEJ I TELEEPISTEMOLOGII
STRESZCZENIE
Celem artykułu jest wskazanie wstępnych warunków jakie powinna spełniać koncepcja wiedzy rozszerzonej. Artefakty poznawcze bez wątpienia wpływają na ludzkie procesy poznawcze i wiedzę. Badania dotyczące wiedzy powinny zatem uwzględniać istotne przemiany technologiczne. W artykule wykorzystuję koncepcję umysłu rozszerzonego, a w ramach badań epistemologicznych reliabilistyczne teorie uzasadnienia. Efektem tej kombinacji jest analiza zjawiska wiedzy rozszerzonej na przykładach rozszerzonej percepcji i rozszerzonej pamięci. Istotnego wsparcia dostarczają badania prowadzone na gruncie epistemologii rozszerzonej i teleepistemologii.
Słowa kluczowe: wiedza rozszerzona, umysł rozszerzony, teleepistemologia, epistemologia rozszerzona, rozszerzony system poznawczy, wiedza telerobotyczna, rozszerzona rzeczywistość.
–––––––––
Marcin Trybulec
Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, Lublin.
Email: marcin.trybulec@umcs.pl
W STRONĘ EPISTEMOLOGII ARTEFAKTÓW POZNAWCZYCH
STRESZCZENIE
Tekst uzasadnia potrzebę filozoficznej refleksji dotyczącej używanego w nurcie poznania usytuowanego pojęcia artefaktu poznawczego. Artykuł wytycza obszar projektowanej epistemologii artefaktów poznawczych oraz diagnozuje problemy związane z powszechnie stosowanymi sposobami konceptualizacji artefaktów poznawczych. Analiza założeń milcząco przyjmowanych w badaniach nad artefaktami pozwala zdiagnozować problem reifikacji artefaktów poznawczych oraz problemy związane ze stosowaniem modelu wzmocnienia przy opisie relacji między narzędziem a użytkownikiem. Ponadto, tekst przedstawia problem artefaktów niereprezentujących oraz wyróżnia, dotychczas niedostrzeganą, klasę artefaktów metapoznawczych.
Słowa kluczowe: artefakty poznawcze, artefakty niereprezentujące, artefakty metapoznawcze, artefakty dynamiczne, artefakty wewnętrzne, poznanie usytuowane, epistemologia artefaktów.
–––––––––
Maciej Wodziński, Marek Hetmański
Maciej Wodziński — Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin.
Email: maciek.wodzinski@poczta.umcs.lublin.pl
Marek Hetmański — Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin.
Email: marek hetmanski@poczta.umcs.lublin.pl
WIEDZA EKSPERCKA I EKSPERCKOŚĆ PRZEZ DOŚWIADCZENIE W DZIEDZINIE AUTYZMU:
KONTEKST POZAINSTYTUCJONALNY
STRESZCZENIE
W artykule przedstawione są koncepcje i teorie wiedzy eksperckiej, a także dyskusje nad epistemologicznym statusem wiedzy eksperckiej, kompetencji poznawczych wchodzących w zakres eksperckości oraz autorytetu eksperta. Są one traktowane jako rodzaj wiedzy pozainstytucjonalnej, tylko w niewielkim stopniu nawiązującej do wiedzy naukowej i akademickich środowisk. Zreferowane zostają stanowiska A. Goldmana, H. Collinsa i R. Evansa, Z. Majdika i W. Keitha, T. Burge’a oraz J. Shanteau w kwestii prawomocności wiedzy eksperckiej oraz sposobów jej uzasadniania. Wskazuje się na problematyczność i pewne ograniczenia tradycyjnych stanowisk w sprawie wiarygodności wiedzy eksperckiej i autorytetu eksperta. Na przykładzie zjawiska spektrum autyzmu i tradycyjnych sądów na jego temat – w szczególności ekspertyz wydawanych o osobach nim objętych oraz potocznych opinii i stereotypów – przedstawiona zostaje dyskusja nad zmianami zachodzącymi w tej dziedzinie wiedzy i społecznej praktyki. Omawiane są koncepcje eksperckości przez doświadczenie w temacie autyzmu, w tym również tzw. samorzecznictwa i samorzecznictwa-naukowców. Te nowe postawy poznawcze i społeczne funkcje ekspertów ds. spektrum autyzmu analizowane są również od strony epistemologicznej wiarygodności tego rodzaju wiedzy i kompetencji.
Słowa kluczowe: wiedza ekspercka, eksperckość, prawomocność wiedzy, kompetencje poznawcze, autorytet eksperta, eksperckość przez doświadczenie, spektrum autyzmu.
–––––––––
Jerzy Gołosz
Instytut Filozofii UJ, ul. Grodzka 52, Kraków.
Email: jerzy.golosz@uj.edu.pl
PITAGOREJCZYCY, ALBO POCHWAŁA METAFIZYKI
STRESZCZENIE
Artykuł ten stara się pokazać, iż podstawową zasadą metafizyczną pitagorejczyków było przekonanie o harmonii i porządku świata, które miały się najpierw przejawiać w jego strukturze arytmetycznej, zastąpionej następnie po odkryciu wielkości niewspółmiernych (czyli liczb niewymiernych, jak je nazywamy obecnie) strukturą geometryczną. Na przykładzie metafizyki i nauki pitagorejskiej artykuł pokazuje wzajemne związki pomiędzy metafizyką i nauką. Dowodzi z jednej strony niezbędności tej pierwszej dla tej drugiej, dla której pełni rolę przewodnika, z drugiej zaś pokazuje, w jaki sposób poszukiwania naukowe mogą nas zmuszać do modyfikacji wyjściowej metafizyki wówczas, kiedy ta jest nietrafna i nie sprawdza się w badaniach naukowych. Artykuł ten stara się też wykazać na przykładzie pitagorejczyków niezbędność realistycznego podejścia do poznania, czyli konieczność wyjścia poza to, co jest dane w zjawiskach.
Słowa kluczowe: pitagorejczycy; metafizyka, nauka, realizm naukowy; filozofia nauki; bazowa metafizyka; interpretacyjna metafizyka.
–––––––––
Marek Maciejczak
Wydział Administracji i Nauk Społecznych, plac Politechniki 1, 00-614 Warszawa, Politechnika Warszawska.
Email: marmaciejczak@poczta.onet.pl
KONTEKST HABITUALNOŚCI W HUSSERLOWSKIEJ TEORII ŚWIADOMOŚCI
STRESZCZENIE
Świadomość była nicią przewodnią fenomenologicznych dociekań Edmunda Husserla. Rozumiał je jako krytykę doświadczenia a następnie opartej na nim metafizyki i nauki. Fenomenologia to krytyka poznania, metoda badania i stawiania pytań. Husserl, w późniejszych pismach, określił świadomość jako „system intencjonalnych funkcji”, „system intencjonalnych operacji”. Jego korelatem jest spójny i nacechowany prawidłowościami świat. W systemie intencjonalnych funkcji jednym z ważniejszych aspektów są habitualności – wzorce, reprezentacje mentalne, które powstają w procesie „typizacji” i odtąd kierują naszym zwykłym myśleniem i działaniem. Dzięki nim wstępnie określony jest rodzaju obiektu, jego cechy i własności oraz wyznaczone w zasadzie sposoby jego poznawania. Moim zadaniem jest podać charakterystykę szerokiego kontekstu powstawania habitualności, czyli strumienia świadomości i możliwości czucia i ruchu cielesnego podmiotu. Omówię kolejno temporalną strukturę doświadczenia i jego zależność od ruchu i działania cielesnego podmiotu, a następnie scharakteryzuję formę ogólnej zażyłości ze światem. W tym kontekście „nieokreślonej rzeczywistości” rozgrywa się konstytucja i przywoływanie zdeponowanego sensu, antycypacja rodzaju przedmiotu i jego cech. W zakończeniu sformułuję kilka uwag dotyczących habitualności jako źródła pojęć empirycznych.
Słowa kluczowe: Husserl, świadomość, habitualności, typifikacja, pojęcia empiryczne.
–––––––––
Krzysztof Sołoducha
Wojskowa Akademia Techniczna, ul. gen. Sylwestra Kaliskiego 2, 00-908 Warszawa.
Email: krzysztof.soloducha@wat.edu.pl>
KILKA UWAG NA TEMAT NATURALISTYCZNYCH PRÓB RACJONALIZACJI HERMENEUTYKI
STRESZCZENIE
Przedmiotem rozważań jest teza Gianni Vattimo o konieczności racjonalizacji hermeneutyki ze względu na zarzucany jej relatywizm i estetyzm. Z tej perspektywy autor rozważa projekty proponowane przez Bartosza Brożka oraz Chrysostomosa Mantzavinosa, oparte na założeniu głoszącym, że zjawiska poznawcze leżące u podstaw rozumienia ludzkich zachowań oraz będących ich wynikiem artefaktów można opisać przy pomocy metod naturalistycznych. Na końcu bada, czy te próby, przychodzące spoza obszaru ruchu hermeneutycznego, dają nadzieję na wyeliminowanie wad hermeneutyki wymienianych przez Vattimo oraz jakie są perspektywy dalszych badań nad tym problemem.
Słowa kluczowe: hermeneutyka, racjonalizacja hermeneutyki, filozofia interpretacji, metodologia nauk humanistycznych, naturalizm, dataizacja, performatywna humanistyka, cyfrowa humanistyka, pedagogika.
–––––––––
Damian Winczewski
Instytut Filozofii UMCS, Pl. M. Skłodowskiej-Curie 4, Lublin.
Email: damian.winczewski@gmail.com
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY PO „DIAMACIE”: NAUKOWA ONTOLOGIA DIALEKTYCZNA I MATERIALIZM PRZYRODNICZY
STRESZCZENIE
Celem artykułu jest rekonstrukcja kardynalnych tez i założeń ontologii materialistyczno-dialektycznej w poststalinowskiej marksistowskiej filozofii naukowej, często określanej mianem „marksizmu wschodniego”. Bazując na literaturze źródłowej obejmującej dzieła najwybitniejszych polskich (Stefan Amsterdamski, Stanisław Butryn, Helena Eilstein, Władysław Krajewski, Jan Such, Wiesław Sztumski i inni) oraz radzieckich (Piotr Fiedosiejew, Fiodor Konstantinow, Aleksander Szeptulin, Siergiej Rubinsztajn etc.) autorów prowadzących badania nad związkami materializmu dialektycznego z naukami szczegółowymi, twierdzę, iż powojenny scjentyzm marksistowski precyzuje lapidarne intuicje klasyków marksizmu dotyczące charakteru i założeń materializmu dialektycznego, a zwłaszcza dialektyki przyrody. Wbrew rozpowszechnionym obecnie interpretacjom upatrujących źródeł dogmatyzmu w marksizmie w dominującej roli założeń ontologicznych materializmu dialektycznego i przyrodniczego, wedle niniejszych ustaleń okazuje się, że po jej powojennej modernizacji dialektyczna ontologia została oczyszczona z licznych dogmatów i nieporozumień. Co więcej, okazuje się zgodna z ogólnymi założeniami antystalinowskiej marksistowskiej filozofii społecznej i politycznej.
Słowa Kluczowe: Materializm dialektyczny, Engels, ontologia, dialektyka, filozofia naukowa, marksizm, nauki przyrodnicze.
–––––––––
Alina Bernadetta Jagiełłowicz
Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Koszarowa 3; 51-149 Wrocław.
Email: alina.jagiellowicz@uwr.edu.pl
ZAANGAŻOWANA FILOZOFIA OCHRONY ZDROWIA
STRESZCZENIE
W studium omówiono koncepcję zaangażowanej filozofii ochrony zdrowia; za jej twórcę można uznać Juliana Aleksandrowicza, polskiego lekarza i humanistę. Dyskursywne tło analizy stanowią problemy moralne współczesnego świata, rozwiniętego pod względem ultratechnologicznym oraz informacyjnym. Wyeksponowano potrzebę przewartościowania spuścizny neopozytywistycznej i nowego systemowego projektowania metodologii prozdrowotnej, uwzględniającego ochronę zdrowia na poziomie jednostkowym oraz zaprowadzanie ładu „dobrze stworzonej natury” i pokoju w globalnej społeczności. Według tej koncepcji cel ów osiągnąć można dzięki procesowi integrowania rewolucji naukowo-technicznej z rewolucją humanistyczną, zgodnie z holistyczną interpretacją zdrowia definiowanego w kategoriach emergentnej, dynamicznej i witalnej całości osiąganej jako efekt synergiczny. W modelu filozofii zaangażowanej idea autokreacji przyjmuje wartość „subiektywnego zdrowia”, znajdując przeciwwagę w „zobiektywizowanej chorobie”. Nie pozostaje ona obojętna na etyczny wymiar wyboru życia albo śmierci, określanego w charakterze alternatywy wykluczającej. W studium zastosowano metodę badań jakościowych. Uzasadniono podstawowe tezy filozofii zaangażowanej, ujęte w świetle problemu ochrony.
Słowa kluczowe: filozofia zaangażowana, emergencja, efekt synergiczny, ochrona zdrowia, pokój.
–––––––––
Mariusz Mazurek
Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa.
Email: mmazurek@ifispan.edu.pl
CZESŁAW BIAŁOBRZESKI – FIZYK I FILOZOF
STRESZCZENIE
Artykuł składa się z dwóch części. W części pierwszej rekonstruuję filozoficzne poglądy polskiego filozofującego fizyka Czesława Białobrzeskiego, a w drugiej części przedstawiam jego biografię oraz wkład w rozwój fizyki. Filozoficzne rozważania Białobrzeskiego kształtowały się na bazie wiodących problemów w fizyce końca XIX i przede wszystkim XX wieku; Białobrzeski prowadził te rozważania w ścisłym związku ze swoją praktyką naukową. Działalność polskiego uczonego przypada na okres powstawania i rozwoju mechaniki kwantowej. Białobrzeski – jak wielu innych ówczesnych fizyków – był świadomy konieczności spójnego wyjaśniania fundamentalnie nowych zjawisk świata atomowego. Jego wyjaśnienie jest oryginalne – odwołał się mianowicie w nim do klasycznej, filozoficznej teorii kategorii i zaproponował jej własną ontologiczną interpretację.
Słowa kluczowe: Czesław Białobrzeski, filozofia przyrody, filozofia fizyki, ontologia, przyczynowość, potencjalność.
–––––––––
Marek Błaszczyk
Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Fosa Staromiejska 3, 87-100 Toruń.
Email: marek_blaszczyk@onet.eu
WOBEC PYTANIA O SENS LUDZKIEJ EGZYSTENCJI
STRESZCZENIE
Praca omawia krytycznie poglądy Alfrieda Länglego na sens ludzkiej egzystencji, przedstawione w książce zatytułowanej Gdy rodzi się pytanie o sens. Praktyczne zastosowanie logoterapii (Wydawnictwo Barbelo, Warszawa 2016). Moim celem jest także zaproszenie do namysłu nad problematyką sensu ludzkiej egzystencji.
Słowa kluczowe: człowiek, egzystencja, egzystencjalizm, sens, szczęście.
–––––––––
Sebastian Kozera
Wydział Filozofii i Socjologii, UMCS, Lublin, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, Lublin.
Email: sebastiankozera@o2.pl
SUPERINTELIGENTNE BYTY JAKO ŹRÓDŁO EGZYSTENCJALNEGO ZAGROŻENIA WEDŁUG NICKA BOSTROMA
STRESZCZENIE
Niniejszy artykuł prezentuje i dyskutuje futurologiczne rozważania zawarte w książce Superinteligencja. Scenariusze, strategie, zagrożenia autorstwa Nicka Bostroma. Bostrom koncentruje uwagę na takich kwestiach jak określenie hipotetycznych sposobów osiągnięcia superinteligencji, jej charakteru oraz różnych postaci manifestacji owej technologii, przedstawienie zagrożeń wiążących się z tak potężnymi systemami, a także skonstruowanie strategii mających na celu zapobieganie niepożądanym działaniom superinteligentnych bytów. Refleksje Bostroma są istotną częścią obecnego dyskursu na temat rozwoju sztucznej inteligencji oraz związanych z nim problemów etycznych.
Słowa kluczowe: superinteligencja, sztuczna inteligencja, teza ortogonalności, teza konwergencji instrumentalnej, metody kontroli.