Andrzej Łukasik
Institute of Philosophy, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland.
Email: andrzej.m.lukasik@gmail.com
STANISŁAW LEM’S PHILOSOPHICAL IDEAS, CONCEPTIONS, AND INSPIRATIONS.
INTRODUCTION
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.2
–––––––––
Sébastien Doubinsky
Aarhus University, School of Communication and Culture, 8000 Aarhus C.
E-mail: sebastiendoubinsky@yahoo.fr
UNSPEAKABLE OTHERNESS—AN ESSAY ON THE FAILURE OF COGNITIVE AND EPISTEMIC COMMUNICATION TOOLS IN STANISLAW LEM’S SOLARIS
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.3
ABSTRACT
Stanislaw Lem is one of the most famous figures of the Polish science fiction in post-world war two Europe. Solaris. His most famous novel, was published in 1961, and was adapted twice for the big screen, first in 1971 by Andrej Tarkovski, and in 2002 by Steven Soderbergh. The plot revolves around the psychologist Kris Kelvin, who is sent on the planet Solaris to try to find out if it is possible to communicate with the alien ocean that covers almost all of its surface. Confronted with a strange phenomenon and colleagues turned paranoid, Kelvin tries at first to understand what is going on at the space station. The unexplained arrival of the döppleganger of his ex-partner, Harey, will little by little make him accept the absurdity of his task and possibly of life itself. As Lem himself refused any final interpretation of his novel, there has of course been a flourish of them. One can however choose this exegetic impossibility as a major theme in the novel, and reflect on the implications of the situation Kelvin faces, caught between a desire to understand the nature of Solaris’s ocean and the sheer failure of doing so. In this essay, we will try to suggest that, by showing the limits of language as the means to express a satisfying epistemic frame, Lem’s parabol could be seen as an attempt to show the reader the existential limits of our anthropocentrism and scientific hubris.
Keywords: Lem; Solaris; Language; Communication; Existentialism.
–––––––––
Bernd Graefrath
University of Duisburg-Essen, Department of Philosophy, Universitaetsstr. 12, D-45117 Essen, Germany.
Email: bernd.graefrath@uni-due.de
LEM’S PHILOSOPHY OF CHANCE IN HIS FICTION AND NON-FICTION
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.4
ABSTRACT
Stanislaw Lem recognizes the far-reaching role of chance both in gaining knowledge and in explaining the development of cultural norms. The consequences are explored by him in fiction and non-fiction.
Keywords: Stanislaw Lem, chance, science fiction, philosophy of technology, philosophy of biology, philosophy of culture.
–––––––––
Peter Swirski
Email: peter.swirski@ualberta.ca
THE CASSANDRA SYNDROME, OR HOW NOT TO BE A PROPHET
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.5
ABSTRACT
The central question of the article is should Stanisław Lem be read as a futurologist? The main thesis is that more than in predicting the future Lem always has been more interested in exploration the conceptual limits of science and its technological offshoots.
Keywords: Stanisław Lem, Hugo Gernsbacher, Herbert George Wells, futurology, conceptual limits of science.
–––––––––
Paweł Polak, Roman Krzanowski
Paweł Polak – The Pontifical University of John Paul II, Cracow.
Email: pawel.polak@upjp2.edu.pl
Roman Krzanowski – The Pontifical University of John Paul II, Cracow.
Email: roman.krzanowski@upj2.edu.pl
STANISŁAW LEM’S VISIONS OF A TECHNOLOGICAL FUTURE: TOWARD PHILOSOPHY IN TECHNOLOGY
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.6
ABSTRACT
Stanisław Lem is mostly known as a sci-fi writer and not widely perceived as a visionary of the cyber age, despite the fact that he foresaw the future of information technology better than most scientific experts. Indeed, his visions of future information-based societies have proved to be remarkably accurate. Lem’s stories fuse together elements of fantasy, philosophy, and science, but what we can really learn from them is the nature of humanity, technology, and philosophy, as well as the values of technological prophecies. Moreover, Lem gave birth to, without naming it as such, the concept of philosophy in technology, which is a perspective on technology and philosophy that explores the deep implicit philosophical foundations of technology and humanity.
Keywords: Stanisław Lem, visions of technology, technological future, philosophy of technology, philosophy in technology.
–––––––––
Jan Pleszczyński
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Polska.
Email: jan.pleszczynski@umcs.pl
NATURALNY I TECHNOLOGICZNY RACJOMORFIZM W KOMUNIKACJI (W KONTEKŚCIE NIEKTÓRYCH IDEI KONRADA LORENZA I STANISŁAWA LEMA)
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.7
STRESZCZENIE
Główna myśl tego artykułu jest taka, że zdominowanie współczesnej sfery intersubiektywności przez nowoczesne technologie komunikacyjno-medialne ujawnia w świecie ludzkim pewne fenomeny, nieobecne w epokach przedinternetowych. Jednym z nich jest technoracjomorfizm. Terminem tym określam hybrydową ontyczność, działającą według biologicznych mechanizmów racjomorficznych, na które nakłada się technologiczna racjonalność. W artykule wskazuję też niektóre efekty, jakie w życie społeczne i jednostkowe wnosi obecność w komunikacji technoracjomorfizmu.
W rozważaniach odwołuję się do koncepcji Konrada Lorenza i ewolucyjnej teorii poznania oraz wplatam w nie pewne wątki, które odnajduję w twórczości Stanisława Lema.
Słowa kluczowe: komunikacja, racjomorfizm, technoracjomorfizm, Internet, nowoczesne technologie, ewolucja, epistemologia, Stanisław Lem, Konrad Lorenz.
–––––––––
Filip Kobiela
AWF im. B. Czecha w Krakowie, Al. Jana Pawła II 78, 31–571 Kraków.
Email: filip.kobiela@awf.krakow.pl
BETRYZACJA I ETYKOSFERA – DWIE LITERACKIE KONKRETYZACJE LEMOWSKIEJIDEI TECHNOLOGII ETYKI
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.8
STRESZCZENIE
Celem artykułu jest rekonstrukcja, analiza i porównanie dwóch lemowskich wizji zastosowania przyszłego rozwoju nauki i techniki do konstrukcji doskonalszego społeczeństwa, lub innymi słowy, dwóch literackich konkretyzacji jego idei technologii etyki. Są nimi betryzacja – przedstawiona w powieści Powrót z gwiazd oraz etykosfera – przedstawiona w powieści Wizja lokalna. Wprawdzie Lem podejmował taką problematykę także w innych utworach, jednak zestawienie Powrotu z gwiazd oraz Wizji lokalnej wydaje się naturalne ze względu na podobieństwo ideowe tych utworów oraz szczegółowość zawartych w nich wizji zastosowania technologii etyki. We „Wprowadzeniu” omawiam specyfikę filozofowania Lema, zarówno od strony formalnej, jak i treściowej, a jako jego główny przedmiot wskazuję problem wpływu rozwoju technologii na człowieka, społeczeństwo i sferę wartości. Następnie („Życie w świecie nieżyczliwym”) omawiam kontekst, stanowiący tło dla prezentacji dwóch lemowskich wizji technologii etyki. Jest nim Doktryna Trzech Światów, która wprawdzie stanowi integralną cześć Wizji lokalnej, ale jej wymowa wyjaśnia też motywację Lema dla podjęcia idei betryzacji. W części „Życie w społeczeństwie pozbawionym agresji i ryzyka” omawiam hipotetyczne społeczeństwo poddane betryzacji – zabiegowi eliminującemu skłonności agresywne. W części „Życie w środowisku całkowicie bezpiecznym” omawiam hipotetyczne społeczeństwo żyjące w etykosferze, czyli „inteligentnym” środowisku zaprogramowanym tak, by dbać o bezpieczeństwo jego członków, a także przedstawiam krótkie porównanie betryzacji i etykosfery. W „Zakończeniu” wskazuję na miejsce rozważań Lema w ramach typologii utopii zaproponowanej przez Bernarda Suitsa.
Słowa kluczowe: Stanisław Lem, technologia, etyka, zło, betryzacja, etykosfera, Doktryna Trzech Światów.
–––––––––
Łukasz Kucharczyk
Cardinal Stefan Wyszyński’s University, Warsaw, Poland.
Email: l.kucharczyk@uksw.edu.pl
THE BODY AND THE UNIVERSE: ON CORPOREALITY IN STANISŁAW LEM’S RETURN FROM THE STARS
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.9
ABSTRACT
The paper develops the implicit as well as explicit meaning which evokes Stanisław Lem’s concept of the Body and the Corporality portrayed in the novel Return from the Stars. Moreover, Lem’s novel about an astronaut Hal Bregg and his return on Earth is analysed. In this novel author uses the idea of Einstein’s twin paradox. Hal Bergg—the stereotype of masculinity—is confronted with decadent and egalitarian society, which may be refers to the reunion masculinity with femininity. Such storyline shows the multidimensionality of the issue of Corporality, and presents the Body as a epistemological metaphor of modernism and postmodernism. In addition, the Body is depicted in the Return of the Stars as a figure of a mask and a costume. Furthermore, the Body in Lem’s novel is also interpreted as part of the Universe—as the boundary between what is temporary and what is infinite and transcendent.
Keywords: body, corporeality, universe, utopia, dystopia, Stanisław Lem.
–––––––––
Barbara Dzida, Tomir Jędrejek, Andrzej Łukasik
Andrzej Łukasik — Institute of Philosophy, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland.
Email: andrzej.m.lukasik@gmail.com
Barbara Dzida — Email: dzida.barbara@tlen.pl
Tomir Jędrejek — Email: jedrejektomir@gmail.com
WHAT DID LEM THINK OVER?
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.10
ABSTRACT
Stanisław Lem is considered the most outstanding representative of Polish and one of the most eminent representatives of world science-fiction literature, as well as a futurologist and—at least by some—a philosopher who, in the form of novels and short stories written in the convention of science fiction and the so-called discursive prose, touched upon important philosophical problems concerning the place of man in the Universe, the effects of technological and civilisational progress and the issue of the limits of cognition. The article reconstructs and analyses the main philosophical problems presented in the work Filozoficzny Lem. Wybór tekstów Stanisława Lema i opracowania [The Philosophical Lem. A Selection of Texts by Stanisław Lem and Studies] edited by Filip Kobiela and Jakub Gomułka.
Keywords: Stanisław Lem, fantasy, futurology, consciousness, virtual reality, transhuanism, anthropic principle, evolution.
–––––––––
Andrew Targowski
Western Michigan University, Kalamazoo, MI 49008, USA.
Email: andrew.targowski@wmich.edu
DIGITAL EDUCATION STRATEGIES
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.11
ABSTRACT
This study analyzes and discusses key strategies for digital education. It begins by examining and defining several key concepts, including global citizenship, digital citizenship, computational thinking, informational thinking, and systemic thinking. Moreover it analyzes the role of leadership in the age of digitalization and advocates for panoramic leadership. Then it compares STEM-based education with STEAMbased education extended by panoramic leadership – STEAMPL.
Keywords: computational thinking, digital citizenship, digital humanities, global citizenship, informational thinking, Internetization, STEAM, STEAMPL, systemic thinking, panoramic leadership.
–––––––––
Emanuele Lacca
University of South Bohemia, Kněžská 8, 37001, České Budějovice, Czech Republic.
Email: lacca@jcu.cz
SUNT INTELLIGIBILIA ENTIA QUAE SUNT VERA. A LATE MEDIEVAL INTERPRETATIONOF INTENTIONALITY
doi:10.37240/FiN.2022.10.1.12
ABSTRACT
The aim of this contribution is to present the theory of intentionality proposed by the Spanish Dominican Lope de Barrientos (1382–1469), as it is offered by his Clavis Sapentiae: in this erudite work, written at the turn of the 15th century in the context of the new-born School of Salamanca, the terms proper to the gnoseological lexicon of the Thomist scholasticism are taken into consideration, analysed and renewed in a new original way. This makes possible to demonstrate from one hand how the tradition opened by Thomas Aquinas is inherited in the upcoming Renaissance and from another hand to look how a typical Renaissance scholar as Barrientos builds a theory of knowledge that is original, although faithful to the Thomist tradition to which it has been continuously and cogently referred and consulted.
Keywords: Lope de Barrientos, School of Salamanca, intentionality, first intentions, second intentions.
–––––––––
Anna Gańko
Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00–927 Warszawa.
Email: anna.ganko@uw.edu.pl
UMYSŁ UCIELEŚNIONY. PROBLEM ISTNIENIA PRZESTRZENI W NOWEJ TEORII WIDZENIA GEORGE’A BERKELEYA
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.13
STRESZCZENIE
Berkeley – filozof powszechnie kojarzony ze swoją tezą o nieistnieniu świata materialnego, nie zgodziłby się ze stwierdzeniem, że cały świat składający się z – jak twierdzi – idei znajduje się jedynie w umyśle poznającej osoby. Nie zgodziłby się również z tym, że postrzegane rzeczy znajdują się w absolutnej, zewnętrznej przestrzeni. Artykuł ma na celu przedstawienie Berkeleyowskiego rozwiązania powyższej alternatywy związanej z kategorią przestrzeni wyłaniającej się z tekstu Próby stworzenia nowej teorii widzenia. W Nowej Teorii Widzenia Berkeley wykłada swój pogląd na postrzeganie wzrokowe. Zaczyna wywód od rozstrzygnięcia kwestii wzrokowego postrzegania odległości, a ta kwestia prowadzi go do znacznie dalszych rozstrzygnięć – w tym do koncepcji przestrzeni relatywnej, ugruntowanej w cielesnym doświadczeniu poznającego podmiotu.
Słowa kluczowe: George Berkeley, Nowa Teoria Widzenia, przestrzeń, immaterializm, problem Molyneux.
–––––––––
Giulia Cirillo
Jagiellonian University, Cracow, Poland.
Email: giulia.cirillo1@gmail.com
A CIRCLE OR A SPIRAL? THE PRIMEVAL, TROPOLOGICAL SCHEME IDENTIFIED IN THE STRUCTURE OF TRUTH THEORIES
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.14
ABSTRACT
Applying linguistic tropes to the deep structure which underlay the 19th century historical imagination Hayden White derived from the vault of philosophical richness contained in Giambattista Vico’s La Scienza Nuova. Now the treasure trove becomes a source of one more illuminating analogy. The following study demonstrates how metaphor, metonymy, synecdoche and irony can be identified with five major theories of truth: the correspondence, pragmatic, coherence, deflationary and the semantic one. Theories are evoked on the basis of texts by philosophers themselves (Bertrand Russell, Charles Sanders Peirce, Brand Blanshard et al.). Moreover, a numerical mismatch between them and the four tropes should be seen as everything but unwanted. The concept of irony has multiple interpretations, and so mapping it onto the semantic theory will expose the relation between truth accounts and the principle of their development. In the end, there emerges a pattern in the shape of a circle or a spiral—two models of infinity along which runs the human quest for meaning of truth.
Keywords: Truth, tropes, Hayden White, Giambattista Vico, figuration.
–––––––––
Zuzanna Sima
Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska.
Email: zuzanna.wilczynska@student.uj.edu.pl
BADANIA JĘZYKOWEGO OBRAZU ŚWIATA A HERMENEUTYKA HANSA GEORGA GADAMERA
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.15
STRESZCZENIE
Hans Georg Gadamer w swoich rozważaniach nad istotą hermeneutyki w szczególny sposób akcentuje rolę języka w poznaniu i rozumieniu świata. W artykule podejmowana jest próba znalezienia zastosowania hermeneutyki Gadamera w prowadzonych przez lingwistów badaniach nad językowym obrazem świata. Pierwsza część pracy poświęcona jest językowemu obrazowi świata (JOS) w lingwistyce, druga dotyczy zaś hermeneutyki Hansa Georga Gadamera. Trzeci rozdział, łączący tematykę dwóch poprzednich, odpowiada na pytanie stawiane jako cel pracy. Prezentowane tu rozważania mieszczą się w szerszej refleksji nad filozoficznymi podstawami badań lingwistycznych.
Słowa kluczowe: językowy obraz świata, hermeneutyka, Gadamer, JOS.
–––––––––
Józef Leszek Krakowiak
Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 3, 00-001 Warszawa, Polska.
Email: j.k.l@wp.pl
ROLA WIEDZY NAUKOWEJ W POETYCKIEJ KREACJI ŚWIATA ŻYCIA WISŁAWY SZYMBORSKIEJ. CZĘŚĆ I
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.16
STRESZCZENIE
Ten tekst jest pierwszą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości.
Słowa kluczowe: Wisława Szymborska, wiedza, nauka, światopogląd naukowy.
–––––––––
Józef Leszek Krakowiak
Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 3, 00-001 Warszawa, Polska.
Email: j.k.l@wp.pl
ROLA WIEDZY NAUKOWEJ W POETYCKIEJ KREACJI ŚWIATA ŻYCIA WISŁAWY SZYMBORSKIEJ. Część II
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.17
STRESZCZENIE
Ten tekst jest drugą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości.
Słowa kluczowe: Wisława Szymborska, wiedza, nauka, światopogląd naukowy.
–––––––––
Marcin Gileta
Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie.
Email: gileta@wp.pl
KRYTERIA ESTETYCZNE W NAUCE W UJĘCIU GRZEGORZA BIAŁKOWSKIEGO
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.18
STRESZCZENIE
Ten tekst jest prezentacją i analizą poglądów Grzegorza Białkowskiego w kwestii obecności kryteriów estetycznych w praktyce nauki, głównie w praktyce fizyki. Białkowski należy do fizyków – obok m.in. Henri Poincaré’go, Wernera Heisenberga i Paula Diraca – którzy nie tyko konstatują obecność kryteriów estetycznych w procesie tworzenia i oceniania teorii naukowych, ale też starają się uzasadnić odwoływanie się do takich kryteriów. Białkowski zwraca też uwagę na rolę przeżycia estetycznego w działalności naukowej, a obecność kryteriów estetycznych uzasadnia na podstawie tez naturalizmu.
Słowa kluczowe: Grzegorz Białkowski, kryteria estetyczne, przeżycie estetyczne, filozofia fizyki, filozofia nauki.
–––––––––
Jakub Kopyciński
Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, Al. Lotników 32/46 02-668 Warszawa.
Email: jkopycinski@cft.edu.pl
O POSTULACIE KWANTOWEJ ZASADY WZGLĘDNOŚCI
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.19
STRESZCZENIE
W tym artykule analizuje się jedną z prób zszycia i tym samym usunięcia niewspółmierności teoretycznej szczególnej teorii względności z mechaniką kwantową poprzez sformowanie kwantowej zasady względności, przedstawioną w pracy Quantum Principle of Relativity Dragana i Ekerta (2020). Analizowany jest charakter postulatu Dragana i Ekerta i argumentuje się, że bliżej mu jest do wybiegu konwencjonalistycznego niż do nowego paradygmatu w fizyce teoretycznej. Zwraca się też uwagę na faworyzowanie w omawianym artykule instrumentalizmu matematycznego i ontycznego charakteru prawdopodobieństwa w fizyce.
Słowa kluczowe: filozofia fizyki, wybieg konwencjonalistyczny, paradygmat, instrumentalizm, przypadkowość ontyczna.
–––––––––
Andrzej Gecow
badacz niezależny, nieetatowy współpracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN
Email: andrzej.gecow@gmail.com
UWAGI O TOMIE PRAC ZEBRANYCH KRZYSZTOFA CHODASEWICZA ZAGADKA ŻYCIA
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.20
STRESZCZENIE
Krzysztof Chodasewicz (1982–2016) zmarł bardzo młodo, ale jego publikacje silnie wpłynęły na polskie środowisko naukowe w zakresie filozofii życia w sensie biologicznego procesu, jego rozumienia i definiowania. Był to temat w Polsce praktycznie zapomniany. To Chodasewicz zgromadzonymi w omawianym zbiorze artykułami dał polskiemu czytelnikowi obraz obecnego stanu rozważań w tym temacie na świecie. Nie jest to jedynie przegląd współczesnych stanowisk – w każdym artykule Chodasewicz przedstawia jakieś swoje nowe koncepcje. Podstawową zaletą zebranych tu publikacji jest delikatna forma uświadamiania rozpiętości możliwych poglądów i problemów, co w temacie istoty i pochodzenia życia budzi zwykle duże emocje i wstępne zastrzeżenia. Niniejszy artykuł to przegląd zgromadzonych w książce tematów i materiałów z uwagami autora tego artykułu.
Słowa kluczowe: Krzysztof Chodasewicz, filozofia życiabiologicznego, definicja życia.
–––––––––
Marek Błaszczyk
Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
Email: marek_blaszczyk@onet.eu
WPROWADZENIE DO FILOZOFII KARLA JASPERSA
doi: 10.37240/FiN.2022.10.1.21
Celem artykułu jest omówienie książki Mirosława Żelaznego zatytułowanej „Filozofia” Jaspersa Mirosława Żelaznego. Praca przybliża najważniejsze wątki Jaspersowskiego myślenia – dialektyczną metodę filozofowania, rozumienie światopoglądu, fenomen komunikacji egzystencjalnej oraz koncepcję sytuacji granicznych.
Słowa kluczowe: filozofia, człowiek, egzystencja, egzystencjalizm.
